Gazeteci Yazar Ahmet Valâ Nurettin (1901-1967) Istanbul’un isgal güçlerince isgali üzerine 1921’de Faruk Nafiz (Çamlibel), Yusuf Ziya (Ortaç), Nâzim Hikmet (Ran) ile birlikte Anadolu’ya geçen sair ve yazarlardandir. Cumhuriyet Türkiye’sinin modernlesme çabalarindan olan Halkevleri projesi kapsaminda Istanbul’dan ayrilarak yasamini bir süre Ünye’nin Tepe Köyü’nde sürdürmüstür. Valâ Nurettin Ünye Halkevi’nin Köycülük Subesi’nin düzenledigi faaliyetlerde de yer almistir. Esi Meziyet Hanim Ünye’de sahnelenen Aka Gündüz’ün Ikizler adli piyesinde sapkali kadin rolüyle sahne almisti. Yazar Ünye ile ilgili düsüncelerini bölgenin yerel gazetesi olan Gürses Gazetesi’nde ve ulusal bir gazete olan Haber’de kaleme almisti. Onlardan biri olan “Tabiat cemiyetten çabuk hareket ediyor” baslikli yazisini dönemin Ünye’sine dair farkli bir bakis olmasi yönüyle sizlerle paylasiyorum:
“Tabiat ve cemiyet, ikisi de hareket eder. Fakat bizim bildigimiz tabiat aheste beste depresir. Günes, bulutlar, ay, yildizlar, gözle görünmez yavaslikta kimildanirlar. Buna mukabil, insan cemiyetinin faaliyet temposu pek hizlidir. Nakliyat vasitalari, caddelerde kalabaligin akisi, bas döndürücü bir sürattedir... Bu Anadolu kasabasinda isler tamamiyla aksine... Haftada bir iki defa kamyon sesi isitiyoruz. Üç dört gün de bir, - o da geceleyin -bir geminin nurdan izleri denizin karanligini birkaç yerinden altin ignelerle deliyor.. Sokagin bir basindan bir nal sesi beliriyor.. Isinizi birakip pencereye yaklasiyorsunuz. Süvarinin uzaklasmasini gözünüzle ve kulaginizla öteki dönemece kadar takip ediyorsunuz.. Sonra, kagnilar.. Pazar kuruldugu günler ortaligi tekerlek gicirtilariyla vaveylâya veriyorlar.. Daha?.. Ne var daha.. Kara lahana demetini yazma mendiline koyup evine dönen bir memur.. On ikiden önce (yani alaturka saatle günes batmadan) aile daminin altina siginmak için acele eden basi havluyla örtülü, yalniz tek gözü açik bir kadin.. Ve iste o kadar. Ha.. Sahi unuttum. Arada sirada, denizden de bir motorlu taka geçtigi olur.. Patpati duyulur.. Ramazanda top yerine belediye bahçesinde bir fisek patlatilir. Baska ne kaldi? Hiç. Bin iki yüz evli Ünye kasabasinin en canli haftalarda bile bütün hareketi bundan ibarettir ... Fakat tabiat... Burada, tabiat sayani hayrettir! Hiç bir yerde görülmemis derecede süratle hareket ediyor.. Gökün kara bulutla örtülmesi, sonra bunlarin ansizin zücacilesmesi.. Yagmur tehlikesi derken sünbüli hava, sonra ansizin Atinayi kiskandiracak derecede masmavi bir sema... Bir Suriyeli dostum demisti ki: Bogaziçinde hiç sikilmam. Pencerede oturur, renklerin mütemadi degismesini seyrederim. Fakat bilmem bu zat Ünye’ye gelseydi ne diyecekti? Çünkü tabiatin manzara oyunlari cihetinden bu Karadeniz kasabasi emsalsizdir. Istanbul ziyanin anasi olan günese yüzünü çevirmis vaziyette olmasina mukabil, Günes, ekser zamanini, Ünye’nin arkasini yasladigi daglarin üzerinde dolasmakla geçirir ve nihayet kaybolur. Onun için burada, sua degil, iltimas görünür.. Zenginlik o bakimdandir.. Bir koydayiz ki, sagimizdaki ve solumuzdaki yakin ve uzak tepeler, sonra körfez ve engin, bin bir renk ve ziya tahavvülüne sahne olmaktadir. Bu kadar çesidin, bu kadar sik taakubla birbirini kovalamasi, cemiyetin yavas hareketiyle öyle büyük bir tezat teskil ediyor ki, bir an pencerenin önünden ayrilmayarak mütemadiyen bakabilirsiniz, Hiç yorulmazsiniz bikmazsiniz... Bir Peyzajist ressam için Ünye kadar bol mevzulu yer olmasa gerektir. Fakat d'apres nature'e hiç de müsait degil. Çünkü ele avuca sigmiyor... Degisiyor, degisiyor... Benzeri bir daha dönmemek üzere.. Tablolarini sinema halinde yapan bir ressam tipi zuhur etse buyursun! Yalniz manzara cihetinden degil, sesler de öyle.. Çakallarin haykirismalari, denizin durmaksizin sahillerdeki azametli sayhalarina karisiyor. Ünye, içtimai hayati uyuklayan, fakat tabiati maceradan maceraya kosan siir memleketi!”
Ahmet Vâlâ Nurettin, 1937 yilinda yapilan 1. Köy Bayrami etkinliklerine katilip, Tekkiraz’da yaptigi bir konusmada Ordu köylerinde gördügü gelismelerden bahsetmistir. Etkinlikte, Ünye Kaymakami, CHP Baskan Vekili, Halkevi Baskani, Halkevi Köycülük Subesi Üyeleri, Jardarma komutani ve esi Meziyet Çürüksulu da bulunmaktaydi. Behçet Kemal Çaglar, Ülkü Dergisinde Ahmet Vâlâ Nurettin’in Ünye’deki faaliyetlerine dair bir degerlendirme yazisi kaleme almistir.
(Vâ Nû- “Benim görüsüm: Tabiat cemiyetten çabuk hareket ediyor” ,Haber,2 Ocak 1937,sayfa 3; Haber,15 Mart 1937,sayfa 10; Burhan Hanhan, Ünye Merkez Nahiyesinde Siyasal Bakimdan Etüdler, Ordu Halkevi Nesriyati 3, Gürses Basimevi, Ordu, 1937)
