Tarihi bilgilere göre, İslahat Fermanı’yla birlikte Memalik-i Osman-i’de büyük bir Medrese açılışı furyası başlamış ve yurdun birçok yerinde, daha çok dini ve içtimai- sosyal konuların yanında, bir miktarda matematik ve fen eğitimi de veren medreseler açılmıştır. Benim kendi memleketim olan Rize ve Artvin vilayetlerinde de açılan medreselerde aile büyüklerimiz den birçok gencin eğitim gördükleri ve Osmanlı Devlet kademelerinde, devrin Medine Müftülüğü’ne kadar uzanan bir çok mevki makama sahip oldukları,  daha ileri nesillerinde,  o devirlerde yeni açılan modern eğitim kurumları rüştiye –orta okul ve idadi-lise eğitimleriyle subaylık, hekimlik vb. gibi eğitimlere dahi ulaşabildikleri hakkında, büyüklerim ile ilgili hatıralardan dolayı bilgi sahibiyimdir. Bildiğim kadarıyla,  hatıralarında yer alan,  eski adıyla Vona,  günümüzdeki adıyla Perşembe İlçemize bağlı Medreseönü beldesinin adı da,     o zamanlar burada açılmış olan medreseden ileri gelmektedir. 

Bölgemizdeki bu tür eğitim kuruluşlarından biride,  Ünye Sadullah Bey Medresesidir. Konuyla ilgili kuruluşların desteği ve bu Medrese’den yetişen Müderris Taslızade Hacı Yusuf Efendi’nin, halen günümüzde yaşamakta olan yakınlarının da katkılarıyla hazırlanan ve yakın tarihlerde yayınlanan Ünye Sadullah Bey Medresesi’nin tarihini, Medreseye adını veren kurucusu Müderris Sadullah Bey’in ve buradan yetişen ve daha sonra burada eğitim veren Taslızade Yusuf Efendinin hayat hikayelerini anlatan eserden aldığımız bilgilere göre,  Tokat kökenli Canikoğlu ailesinden Sadullah bey, Ünye’de Süleyman Paşazade isimli bir hayrat kurmuş ve bugünkü tarihi Orta Çarşı bölgesinde, Orta Cami,  Suluhan, Kefeli han, Çifte Hamam ve Bakırcılar Arastası’nın arkasında, günümüz Kaledere İlköğretim Okulu’nun bulunduğu yerde,  o vakfa ait arazide Ünye Sadullah Bey Medresesi’ni inşa ettirmiştir. Medresenin bulunduğu sokak, halen bile, Medrese Sokak adıyla anılmaktadır.

  Sadullah Bey Medresesi’nde başta müderris, müftü ve mutasavvuf Taslızade Hacı Yusuf Efendi olmak üzere ünlü alimler,  Osmanlı devlet kademelerinde önemli görevler almış ünlü hattat Mustafa Rakım Efendi, Arapzade Osman Fehmi Efendi, Kudüs Naibi Mehmet Nuri Efendi,  Beyrut Kadısı Mustafa Naif Efendi gibi devlet adamları yetişmiştir. Bunlardan en tanınmış ve Ünye’de uzun yıllar hizmet vermiş olan kişi, Taslızade Hacı Yusuf Efendi’dir. Babası Taslızade Feyzullah Efendi, annesi Meryem Hatun’dur. Ailesi Bağdatlılar namı ile anılmaktadır.  Aslen Yemen kökenli olup,  dedeleri Feyzullah – baba oğul aynı isim.- Efendi’nin 16. Yüzyıl sonlarında,  irşad göreviyle Bağdat’a geldiği,   oradan Bitlis’e geçtiği ve en son olarakta Ünye’ye yerleştiği, o zamanlarda haylice önemli bir nüfus barındıran Taflancık köyünde bir medrese açtığı bilinmektedir. Yusuf Bahri Efendi, Feyzullah Efendi’nin en büyük oğludur. Doğumu 1839. Yusuf Bahri Efendi ilk tahsilini Ünye Sadullah Bey Medresesi’nde görmüş,  daha sonra İstanbul Süleymaniye, İstanbul’da Darül-Hadis Medreseleri olan, başta Süleymaniye, Fatih ve Beyazıd Medreselerinde hadis, tefsir, şer-i ve akli ilimleri okumuş,  devrin büyük alimi, mütefekkiri, mutasavvıf ve Nakıbendi şeyhi olan Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi Hazretleri’nden hadis ve tasavvuf alanında ilim tahsil ederek, ihtisas yapıp, Şeyh ül Müderrisin ünvanını almış,  daha sonra Şeyhinden aldığı icazet ile Ünye’de müderrislik yapmak üzere geri dönmüştür. 1869.

Yusuf Bahri Efendi bugünkü Çamurlu Mahallesi’nde bulunan evine yakın bir yerde bulunan Gemicioğlu sokağın ilk köşesinde yaptırdığı mescitte ve halk içerisinde görev yapmış, öğrencileriyle birlikte yaşamış,  sohbetlerinde İslam’ı ve Tasavvuf Yolu’nu anlatmıştır.

Hacı Yusuf Bahri Efendi’nin, öğrencilik yıllarında,  bir vesile ile Padişah II. Abdülhamidle tanışmış olduğu,  hocalarının kendisini Sultan’a karşı övmelerinden dolayı, Sultan tarafından,  kendisine  ‘hırka’ tabir edilen, siyah uzun bir cübbe hediye edildiği, Ünye’de iki kez müftülük yaptığı,  Hacca gittiği, dönüşünde getirdiği bazı kutsal emanetleri ve Sakalı Şerifi Büyük Cami’de emanete teslim ettiği,  Ünye’de bayram namazlarını bu cübbe ile kıldırdığı,   öğrencilerine karşı gayet şefkatli olduğu, çevresinde itibarlı bir kimse olduğu,  o devirlerde Ünye’de bolca bulunan gayri Müslim esnaf ve ahaliden de takdir ve anlayış gördüğü, kendisinden hayli yaşlı çok yaşlı kişilerin dahi kendisine hürmetkâr oldukları,  çevre Trabzon ve Samsun gibi uzak komşu vilayetlerden gelen devlet ve ilim adamlarının, mutlaka kendisini ziyaret ederek hürmet ve iltifat ettikleri, kendisinden söz edilirken,  ‘Ünye Evliyası’ olarak tabir edildiği bilinmektedir. Ölümü. 1922. Türbe Kabri Ünye Çakırtepe mevkiindedir.

Yusuf Bahri Efendinin bölgede yetiştirdiği tanınmış kişiler arasında Çataklı  Hacı Ali Efendi, Akkuş ve Niksar bölgesinde Deryaoğlu Mehmet Efendi, Fatsa.. ve Ünye-Dizdar-Kabadirek’te müderris Osman efendi, Pencik-Esenceli Hacı Ali Efendi, Ünye Nakşi  dergah alimi Arif Efendi ve Kıbrıs Şeyhi Ünyeli Musa Kazım Efendi gibi kişiler sayılabilir.

Yusuf Bahri Efendi’nin tek oğlu Feyzullah Bey, Ünye Sadullah Bey Medresesi’nde eğitim görmüş ve uzun yıllar Ünye’de muallimlik yapmıştır. Torunlarından birçoğu Ünye’de yaşamış olup, bir kısmı halende Ünye’de ikamet etmektedir, yaşamaktadır.

Sadullah Bey Medresesi, faal olduğu dönemde haylice geniş bir alanda devlet ve ilim görevlerinde bulunmuş olan kadrolarda yetiştirmiştir. Bunlardan, Ünye Sadullah Bey Medresesi müderrisi Taslızade Yazıcı Mustafa Efendi, Burunucu- Hamidiye Medresesi müderrisi Gazioğlu Mehmet Ali Efendi, Kurudere Medresesi müderrisi Enginar oğlu Hasan Efendi, Kumru –Fizme müderrisi   Abdi Hoca, Kumarlı müderrisi Süleyman Efendi, Akkuş-Karakuş ve Niksar  Medresesi müderrisi Deryaoğlu Mehmet Efendi, Tekkiraz- Kabadirek Medresesi müderrisi Osman Efendi, Ağudere  Hatibi, Ahmet Cansız, Ünye Rüştiyesi mualimi Hasan Efendi, Terme ve Fatsa, Perşembe, Medreseönü vb.  bir çok  ordu medreseleri, Kurna hatibi vb Kadılar, Kudüs kadısı kadı Mehmet Nuri Efendi, kadı Sabri Efendi, kadı Osman Şükrü Efendi, kadı Mustafa  Nazif Efendi, Kadızade  kadı Mümin  Efendi vb. ile daha  yakın tarihlerde adları  geçen, Kurtuluş Savaşına  yüzbaşı olarak katılan Ordu Müftüsü Gazi Yusuf Ziya Işık, Ünye  Müftüsü Mahmut Hamdi Efendi,  Niksar, Çarşamba, Terme, Safranbolu müftüleri vb. kişilerin yanında,  Cumhuriyet ile beraber birçok muallim, Ağudere hatibi, Kurna Hatibi vb. köy hatibleri ile cami hocaları, Duman Hoca lakaplı Erenyurt-Fartul-Dumanlı mahallesi camii hocası Alevi asıllı Ali Hoca efendi, çok sayıda  hafızlar… , Yusuf Bahri Efendi’nin  icazetiyle, Peygamberimizin halası ve Kıbrıs’ın manevi sultanı Hala Sultanın,   Kıbrıs-Larnaka’da bulunan  Hala Sultan Tekkesi’ne  irşad  görevlisi olarak  gönderilen Kıbrıs Şeyhi Ünyeli Musa Kazım Efendi.  ayrıca başta ..* olmak üzere, Fatma Hoca Hanım, Bergüzar Hoca Hanım, Hafize Hoca hanım vb. gibi  çok sayıda  hoca hanımlar.. da sayılabilir.

Devirlerinde ve zamanın ihtiyaç hallerinde, millet ve memleketlerine hizmet eylemişlerdir. Mevla cümlesine rahmet eylesin. Âmin.

Saygılarımla.