104 cü YILI ANISINA SARIKAMIŞ FACİASI

 Sarikamis Kars’in bir ilçesidir. Sarikamis Faciasi 99 yil önce burada cereyan etmis ve 90.000 kisinin donmasi ile sonuçlanmis bir savasin adidir.  Bu savasta Ünyeliler de vardi.

Bitisin itirafini Hafiz Hakki Pasa, Enver Pasa’ya söyle özetledi:

“Bitti pasam, ordu mahvoldu.”

Prof. Dr. Bingür Sönmez’in bulup çikardigi Sarikamis’ta donarak sehit olanlarin isimlerine ulastik. Buradan Ünye sehitlerini çikardik Ünye’den 167 sehit var. Fatsa’dan 110 ve Akkus’tan 60. Ayrica Persembe Ulubey, Mesudiye  ve Ordu sehitleri de yazili..

Bu önemli bilgiler Ordu’da ve Ünye’de ilk defa yayinlaniyor..
1877-1878' Rus Harbi Osmanli Imparatorlugu'nun yenilgisi ile sonuçlaninca Batum, Sarikamis, Kars, Ardahan ve Artvin Rusya'ya birakilmisti. Otuz bes yil sonra 1914 yilinda Enver Pasa, yitirilen bu topraklari geri almak amaci ile 'Sarikamis Harekati'ni baslatti.

Harekati bir facia ile sonuçlandi. Allahuekber Daglarini asip Rus Ordularindan öce Sarikamis’a varmak için yürüyüse geçen atmis bin kisi bir gecede tipide birliklerini kaybetmesi sonucu çakallar ve kurtlar tarafindan parçalanarak ve donarak sehit oldular, bu facia uzun zaman halktan gizlendi.  Enver Pasa esir alinmaktan kurtulup Istanbul’a gelince basina bu felaketi bir zafer gibi gösterdi ve : “Sonunda Sarikamis’a girdik” dedi.

Dogru idi, Sarikamis’a 90.000 askerden yalniz 300 kisi aç susuz, yorgun ayak ve el parmaklari donmus olarak girdiler ve Rus askerleri tarafindan esir alindilar.

Sarikamis’ta Facianin

Sebepleri ve Sorumlusu

Ne yazik ki tarih bu felaketin sorumlusu olarak  Enver Pasayi göstermistir.. Enver Pasa Baskomutan Vekili olarak Sarikamis Harekatini planlamis sevk ve idare etmisti.

O günlerde devletin en güçlü adami olan ve ‘Harbiye Naziri ve Baskumandan Vekili’ ünvanini tasiyan Enver Pasa, Sarikamis’i hedef alan bir harekát hazirligina giristi.

Birliklerimizden bazilari Sarikamis’a girmeyi basarmalarina ragmen Ruslar tarafindan yok edildiler ama asil facia daglarda yasandi: Ruslar’a karsi henüz tek bir kursun bile atmamis olan on binlerce askerimiz soguktan donarak sonsuz bir uykuya daldi, binlercesi de tifüsten kirildi. (Kaynak Murat Bardakçi) 

 Facia Geliyordu

Gündüz baslayan yürüyüste çariklari yumusayan askerlerin çariklari gece donmaya, bir mengene gibi ayaklarini sikmaya baslamisti. Adim atmak neredeyse imkansizdi.. Düseni kaldirmamak için emir vardi. Zaten kimsede de kimseyi kaldiracak güç kalmamisti. On bes saatlik yürüyüsün sonunda, 16.300 kisilik 30cu tümenden geriye 1.400 asker kalir. Ölenler, düsmana karsi tek bir mermi atamamislardir. Diger birliklerin de bunlardan farki yoktur. Kayiplarin sayisi, en iyimser rakamla 70 bin kisidir. Bazi kaynaklarda bu sayi 90 bin kisiye kadar ulasir. Kalanlar ise açlikla, bitlerle, tifüsle, soguk alginligi ve kangrenle ugrasiyorlardi.

Kesin emri vardi:  “Saldiri sirasinda her üst, bir adim geri atani derhal tabancasi ile öldürecektir.” Askerler, bu durum karsisinda dillerinde kelime-i sehadet ile bir kere daha bile bile ölüme yürümeye basladi. Sonuçta Sarikamis’a ancak bir avuç kahraman ulasabildi., onlarda Rus askerleri tarafindan esir alindilar” Ve bitisin itirafini olayin bas sorumlularindan Hafiz Hakki Pasa, baskumandan vekiline su sözlerle özetledi: “Bitti pasam, ordumuzun kism-i küllisi mahvoldu.”

Arkasinda binlerce ölü birakan Enver Pasa Istanbul’a döndü. Siki bir sansür uygulayarak halkin  olup biteni ögrenmesine engel oldular. Facia Ruslar vasitasiyla Avrupa ve Dünya’ya yayildi. Kaynak: Semerkand Dergisi

Mustafa Kemal ve Sarikamis

Tarihçilerin ifadelerine göre gibi bizzat kendisi tarafindan hazirlanan bu planin  basarili bir sekilde hayata geçirilebilmesi için, çok önemli bazi hususlar hesaba katilmamisti:

Öncelikle, koca bir ordunun geçecegi arazi üzerinde yol yoktu.  Ikinci olarak kis hesaba katilmamisti. Hem yol vermeyen, hem de kisin hüküm sürdügü Allahüekber daglari, eksi 30 ila 45 derecelere kadar düsen isisi ile tam olarak bir ölüm geçidi olusturuyordu.

120 bin Mehmetçikle bu daglara tirmanan Enver Pasa, yaklasik 90 bin kisiyi dondurmak suretiyle kar ve buzlarin arasina kurda kusa yem olmak üzere terk etmistir. Hayatta kalmaya muvaffak olan askerlerimizin de birçogu, eli ayagi donarak sakat kalmis, bir kismi da Ruslar tarafindan esir edilerek bir daha dönmemek üzere Sibirya’ya götürülmüstü.

Sarikamis Harekatinda kayip ve ölü 90.000 kisidir. Bunlardan 16.000 kadarinin isimleri bulunabilmistir.

167 kisi olan Ünye sehitlerinin hangi köyden olduklari kayitli degildir, karsilarinda yalniz “ÜNYE” yazmakta ve baba adi, dogum ve ölüm tarihleri bulunmaktadir.. Bunu bize saglayan Ünlü Kalp Cerrahi Prof. Dr. Bingür Sönmez Hoca’ya tesekkürler.