Beşik

“Besik ana kucagindan sonraki yuvadir.

Hayata baslangiçtir.

Buradan baslayan hayat, mezara kadar gider.

O yüzden insan ömrü anlatilirken:

“Besikten mezara kadar” denilir.”

Çok eskiden beri tanidigini anlatmak için

“Besigini sallamak” deyimi kullanilmaktadir.

Türk lehçelerinde de “besik (Azerbaycan), bisik (Baskurt-Tatar), bisik ,(Kazak), besik (Kirgiz-Özbek), bösük (Uygur)” sekilleriyle görülmektedir.

Etimoloji sözlüklerinde de  besik kelimesiyle ilgili olarak su açiklamalara yer verilmistir.

BESIK,  bebeklerin uyutulmasi için yatirilip sallandigi özel yatak yeri.

Dogu Karadeniz yörelerinde pesük, besük, Azerbaycan bölgesinde bisik, Erzurum-Erzincan dolaylarinda besih, besig…” de denir)

Besik kelimesi Türkçenin her döneminde ve bütün Türk lehçelerinde ortak kullanilan kelimelerimizden biridir. Kelime geçmisten günümüze pek çok deyimde kullanilagelmistir. . 

Besik kelimesi geçmisten günümüze pek çok deyimde kullanilagelmistir. Besik kertmesi / besik kertigi, besik sallamak, besikten mezara kadar,

Esiktekini, besiktekini gordadan geçirmek vb.

13cü yüzyilin sonlarinda yahut 14cü yüzyilin baslarinda yazildigi söylenen,  Ibn-i Mühennâ Lugati’nde de “Besik: sallanir çocuk yatagi” seklinde

geçmektedir. 

Türk lehçelerinde de “besik (Azerbaycan), bisik (Baskurt-Tatar), bisik ,(Kazak), besik (Kirgiz-Özbek), bösük (Uygur)”  sekilleriyle görülmektedir.

Etimoloji sözlüklerinde de madde basi olan besik kelimesiyle ilgili olarak su

açiklamalara yer verilmistir.

BESIK,  bis/bes (yansima ses özellikle bebeklerin uyutulmasi için annenin

söyledigi bis bis / bes bes sesleri) ik ekinde bis-ik / bisik/ besik (anlam genislemesiyle: bebegin uyutulmak için yatirilip sallandigi özel yatak yeri.

Dogu Karadeniz yörelerinde pesük, besük, Azerbaycan bölgesinde bisik, Erzurum-Erzincan dolaylarinda besih, besig…” (Eyuboglu 1998)

Türk dilinin tarihi devirlerinde ve lehçelerinde görülen besik kelimesi ve onun kullaniminin bagli oldugu bebek aileler ve milletler için millî devamliligin sembolü olmasi sebebiyle çok önemli olmalidir.

KARADENIZ BÖLGESI’NDE BESIK  

(Prof. Dr. Necati DEMIR) 

Besik, Türkçe bir kelime olup: “Süt çocuklarini yatirmaya ve

sallayarak uyutmaya yarayan, tahta ve demirden yapilmis sallanir bir çesit

küçük karyola” anlamina gelmektedir.

Kelime, Eski Türkçeden beri yürürlüktedir. Mecazi olarak da: “Bir seyin dogup gelistigi yer.” manasinda kullanilmaktadir. besi- (sallamak) fiil kökü ve k fiilden i yapilmis bir isimdir. Bulgarcaya besik, Sirpçaya  besika biçiminde geçmistir

Besik yapan ustaya ve satan kisiye Besikçi denir. 

Genel Olarak Besik:

Besik ana kucagindan sonraki yuvadir. Hayata baslangiçtir. Buradan

baslayan hayat, mezara kadar sürüp gider. O yüzden insan ömrü anlatilirken: “besikten mezara kadar” denilir. Çok eskiden beri tanidigini anlatmak için “besigini sallamak” deyimi kullanilmaktadir. 

Besik kelimsiyle baska deyimler ve birlesik kelimeler de yapilmistir:

Besik kertigi: “Daha besikte iken anasi babasi tarafindan nisanlanmis

Kimse.” 

Besik kertme: “Daha besikte iken anasi babasi tarafindan

Nisanlama.”

Besik, farkliliklarla dünyanin her bölgesinde kullanilmaktadir. Asil amaç çocugun sallanmasi, sallanarak rahat yatmasi ve rahat uyumasi oldugu için yapi bakimindan genellikle birbirilerine benzerler.  Genellikle sallanmayi saglayan iki kasnak, iki kasnagi birbirine baglayan kollar ve tekne biçiminde bir yataktan/yatak yerinden olusmaktadir.

Sallanmayi saglayan kasnaklarin yerine bazi yörelerde yarim ay seklinde

ayaklar kullanilmaktadir. Besik iki yana sallanir ve bu sekilde bebegin

uyumasi kolaylasir. 

Hemen hemen bütün besiklerde üstte mutlaka ana bir kol

bulunmaktadir. Çocugu olumsuz dis etkilerden korumak,  isigin rahatsiz

etmesini engellemek için bu ana kolun üzerine islemeli örtü, kilim vb.

örtülür. 

Besiklerde görülen farkliliklar cografya ve yasam biçiminden

kaynaklanmaktadir. Örnegin yörüklerde, çocuklar sirtta tasindigi için, besik

pek kullanilmaz. Onun yerine hafif, pratik ve basit araçlarla ihtiyaç

karsilanir. 

Besigin tarihi:

Besigin Türklerde çok eski tarihlerden beri kullanildigi bilinmektedir.

Orta Asya’da yapilan kazilarda M.Ö. 1ci yüzyila ait bir Hun gömütünde

bulunan malzemeler arsinda besik de vardir. Bulunan bu besik günümüzde

Kazak ve Kirgiz Türklerinin kullandiklari besiklere benzemektedir.

Baskurtlarin kayin agacindan oyma tekne gibi besikler kullandiklari

bilinmektedir. Türk dünyasinin her yöresinde çesitli tarihlerden kalma

besiklere rastlanmistir. 

Göçebeler tasimasi zor oldugu için besige pek iltifat etmeyip yelenbi adini verdikleri salincakta çocuklarini büyütürler.

Eski Kipçak Türkçesinde de besik kelimesi kullanilmaktadir. 

Günümüz Türk lehçe ve sivelerinin tamaminda besik kelimesi ya da

besik kelimesinin ses degismesine ugramis biçimleri (bisik, besik, pejik, ...)

karsimiza çikmaktadir. 

Osmanli Dönemi’nde özellikle sarayda kullanilan besikler degerli

madenlerden ve agaçlardan yapilmistir. Bunlardan en ünlüsü Topkapi

sarayinda sergilenen Altin Besik’tir. 

Besigin Yapilisi: 

A-Malzeme: Karadeniz Bölgesi, orman varligi bakimindan zengin

sayilmaktadir. Bu yüzden besikler mutlaka agaçtan imal edilmektedir. Agaç

olarak çogunlukla ceviz kullanilmaktadir. Ancak kestane, kizilagaç, kayin,

lâdin agacindan da besik yapilmaktadir. 

Her iki yanda bulunan bosluklar ve besigin kol agaçlari, tahta halkalar

ve boncuklarla süslenmektedir.  

Hangi  sartta olursa olsun, çocuga zarar vermeyecek bir yapida ve

çocugu yaralamayacak bir biçimde yapilmaktadir. Besigin bütün

malzemeleri yuvarlak veya ovaldir. Hiçbir parçasinin dik kösesi, kesici veya delici özelligi yoktur.  Insan vücudunu herhangi bir biçimde yaralayacak parçasibulunmamaktadir. 

Çocuk, besige yörek denilen bir kumasla sarilmaktadir. Bu kumas çok

genis olup çocugu iyice kavramaktadir. Besik devrilse bile çocuga zarar

gelmesi mümkün degildir. 

Sonuç: 

Hizli sanayilesme nedeniyle, geleneksel malzemelerin yerini sanayi

ürünlerinin aldigi günümüzde besik ve besikçilik sona ermek üzere olan araç ve zanaatlar içerisine girmistir.