Çanakkale Savaş Alanları Ve Mezarlıklar Kırk yıl kapalı kaldı

Yasar KARADUMAN

Ancak o yillarda savas alanlarini gezmek yasaktir,  savas alanlari savastan sonra 38 sene ziyaret edilmemis, savas alanlarinin bazi yerleri köylülere tarla olarak verilmis. Tarlalari sürerken ortaya çikan mühimmatlar hurdacilara yok pahasina satilmis adeta tarih yagmalanmistir.

1950 yillarindan sonra dönemin hükümeti kiyilara vurmus olan savas gemilerini jilet fabrikalarina,  toplari da hurdacilara satmistir. Çanakkale’nin tarihi yok edilmistir.”Bugün sergilenenler gerçek savas sirasinda kullanilan silahlarin çok azini olusturmaktadir.

Çünkü Çanakkale Savasi’nin geçtigi yerler, yani Gelibolu yarimadasi 38 yil girilmesi yasak bir yer idi. Ilk sivil ziyarete açilmasi da Adnan Menderes’in basbakan oldugu 1953 yilinda gerçeklesmistir.

O savastaki tabyalarda kullanilan, bizim dirilisimizin belgeleri olan ve tüm kaynaklarda geçen büyük 137 top, kocaman gövdeli, asansörlü rayli dev makineler ne yazik ki öncelikle devlet eliyle, sonrasinda toprak açmak amaci sirasinda köylüler ve hurdacilar tarafindan yagmalanip yok edilmis, köylüler, sayisiz sehit kemiklerinin yanindaki mermi kovanlarini, silah parçalarini da toplayip hurdacilara satmislardir.

1970'li yillara kadar çevre köylülerinin geçim kaynaginin önemli bir kismini, hurda mermi, top, tüfek, silah, kursun, savas araç ve gereçleri olusturmustur.

Daha aci olani bu savasin anitlarinin yok edilme faaliyetleri 1923 yilinda çikarilan 78 sayili kararname ile devlet eli yapilmistir. Devlet hurdalari Italya’ya ihraç etmis, daha sonra demir, bakir, kursun, kalay, alüminyum ve nikel hurdalari sonra  yurt içinde kullanilmistir.

Müfettis

Devlet eliyle ve hurda toplayicilarinin marifetiyle Çanakkale Savasi’nin gelecek kusaklara kalmasi gereken anitsal belgeleri yok edilirken, Cemalettin Seber isminde bir maliye müfettisi 1965 yilinda iki ay kadar Çanakkale’de teftis amaçli görevlendirilir. Bu görevi sirasinda, Çanakkale Savasi’ndan kalan toplarin hurdacilar tarafindan toplanildigini görür. Bir rapor hazirlar ve satisin durdurulmasini saglar. Bu duyarli maliye müfettisi daha sonra ismini degistirir. Biz kendisini sair Cemal Süreya olarak tanidik.

Kaynak:Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Fakültesi Tarih Bölümü Üyesi Yrd. Doç. Dr. Muhammet Erat’

Bir baska yazardan Çanakkale

Çanakkale bütün bir milletin Çanakkale'si. Çanakkale'de bir irk yok ki, bir renk yok ki, Türk, Kürt, Arap, Laz, Bosnak, Çerkez hepsi var. Osmanli'nin bütün unsurlari orada. Gayrimüslimler dahi orada, Yahudi doktorlar, Rum eczacilar, Ermeni zanaatkârlar var. Kürtler, Araplar; özellikle Halep bölgesinden iki tümen var, bunun yaninda gönüllüler var, Azerbaycan, Dagistan ve Trablusgarp'tan, Rumeli'den gönüllüler gelmistir. Varna ve Dobruca bölgesinden gelenler büyükelçiliklere gelerek 'Biz savasa katilmak istiyoruz' diyen insanlar var ve bu insanlar 1ci Dünya Savasi'nin çesitli cephelerinde savasmislar.

Hatta Arnavutlar 'Çanakkale içinde aynali çarsi' türküsünü Arnavutça versiyonunu gittikleri yerlerde söylemisler ve yaymislardir. Kosova'dan gelenler  var, orada halen Çanakkale hatiralari anlatilir. Kaynak Muzaffer Albayrak

Çanakkale Kapali Idi

Evet, maalesef Çanakkale'ye girmek yasaktir bir zamanlar. Askeri bölgeydi, ziyaret etmek yasakti, 1970lere kadar. Çanakkale'ye 1933'te Romanya ve Bulgaristan tarafindan muhacirler getirildi. Oradaki insanlarin uzun yillar en büyük geçim kaynagi, Çanakkale Savasi'ndan kalan o metal malzemeyi satmak olmustur. Elin oglu savastan kama malzemeyi en güzel sekilde korurken, biz, Çanakkale'den bize yadigar kalan o malzemeye 'hurda' dedik son derece ucuza sattik.. Kaynak Muzaffer Albayrak

Yabanci Mezarlari Yapilisi

Britanya Savas Mezarlari Komisyonu savas mezarlari üzerinde 1918'de imzalanan Mondros Mütarekesi sonrasinda çalismalara baslamisti. Gelibolu’ya gelen uzmanlar savas bölgesini adim adim dolasarak, savas kosullari içinde rastgele gömülmüs olan ölülerin yerlerini belirlemislerdi. 24 Temmuz 1923'te Lozan Baris Antlasmasi imzalandiginda, Britanya Savas Mezarlari Komisyonu, Aribumu-Conkbayiri (Anzak) alaninda 4300 mezar içeren 29 mezarlik, ile, Cape Helles ve Conkbayiri anitlarini tamamlamisti. 

Fransizlar ise, 3236 mezar ve bir anit içeren Fransiz Mezarligi'ni 1926'da tamamlamislardi. 

Ilk Mezarlari Ingilizler Yaptilar

Çanakkale kara savaslarinin yasandigi alanlarin büyük bölümü Gelibolu Yarimadasi’nda yer almaktadir. Bu savaslardan kalan siperler, muharebe meydanlari, sehitlikler ve buralara daha sonra dikilen anitlarin da büyük bölümü buradadir.

Gelibolu Yarimadasi’nda 1918-1926 yillari arasinda Ingilizler ve Fransizlar ölen askerlerinin anisina çesitli anitlar ve mezarliklar yaptilar. Türkiye ise savastan sonra yaptigi birkaç anit ve sehitlik disinda bölgede pek bir çalisma yapamadi.

Bizimle Çanakkale'de savasan Ingilizler ve Fransizlar, savas sonrasi 1919 yilinda hemen bölgeye heyetler göndermisler, kendi askerlerinin kemiklerini toplayip tasiyarak mezarliklar yapmislardir.

Ingilizler 1919'dan 1924'e kadar 31 tane mezarlik yapiyorlar, 3 tane de anit yapiyorlar. Fransizlar ise daha az asker göndermisler Çanakkale'ye, Seddülbahir'in bogaza bakan kisminda Morto Koyu'na bakan, kendi mezarliklarini yapmislar, isimlerinin tespit ettiklerinin isimlerini mezar basina yazmislar ve abide dikmisler.

Biz Çanakkale'de ilk aniti 1932'de Cesarettepe de bugün Mehmet Çavus aniti dedigimiz yerde yaptik..

Her yil binlerce insanin ziyaret ettigi, dogum yeri itibariyle Osmanli Imparatorlugu Ordusu içerisinde savasan ve bugün Türkiye dâhil, otuz ülkeden hayatlarini kaybeden insanlarin bulundugu, karsi taraftan ise dogum yeri itibariyle on dört farkli ülke sinirlari içerisinde bulunan topraklarda dogmus ve Çanakkale Savaslari’nda hayatlari kaybetmis insanlardan hatiralar barindiran bu topraklar böylece “tarihin insanliga mirasi” olarak tescillendi