Gagauzlar “Gök Oğuzlar” Hristiyan Türkler

Gagauzlar, Moldovya’da  “Gagauzya” adinda özerk bir devlet kuran Hiristiyan Türklerdir. Oguz boylarindandir, asil adlari Gökoguzdur.

Türkçeleri en iyi anlasilan ve Türkiye Türkçesine en yakin olan Türkçedir. Rus aksani agir basar, dil yapisi daha devriktir. 've' kelimesi bulunmaz, ön isimleri Rusça, soyadlari Türkçe’dir. Maria Marangoz, Natali Çakir,  Dimitri Sari, Natasa Demirci, gibi.

 Karadeniz’in kuzeyine yüzyillar önce göç eden, Oguz boyundan gelen soydaslarimiz Gagauz (Gök Oguz) Türkleri, bugün Türklügü hiçbir yerde görülmeyen bir baglilikla yasamaya çalisiyorlar.

 Yogun çabalariyla, güçlüklere ve baskilara ragmen kurduklari özerk yönetimle Moldova’da kendi bayraklari altinda yasamak için çabaliyorlar. Ata yurtlarindan ayrilmak, Slav etkisi altina girmek ve çok defa çesitli baskilarla oyunlara maruz kalmak, onlarin öz degerlerine siki sikiya bagli kalmalarini saglamis. Böylece, diger Oguz boylulardan ayrilali yüzlerce yil geçmesine ragmen, hâlâ Oguz Ata’nin boyuna layik olabilmek için,  inadina Türk bilincini yasiyor, yasatiyorlar.

Bütün Oguzlarin atasi olarak kabul edilen Oguz Kagan’in adindan hareketle, “Gök – Oguz” adindan türeyerek olustugu düsünülen “Gagauz” adinin kökeni hakkinda farkli düsünceler de vardir. Yapilan arastirmalar, Gagauz Türklerinin Peçeneklerle çok yakin ilgisi oldugunu ortaya koymaktadir. Yaklasik 11. yüzyilda Tuna’yi geçerek Balkanlar’a dogru göç eden Gagauzlar, daha sonra Ortodoks Hiristiyan olmuslar, bir dönem Osmanli hâkimiyetinde kaldiktan sonra 18 – 19. yüzyilda yayginlasan bagimsizlik hareketlerinden etkilenerek yeniden Tuna’ya dogru göç etmislerdir. Sovyetler Birligi Gagauzlarin yerlesmesi için Tuna Nehri’nin çevresinde bir yer ayirmistir. O dönemden beri bugün Komrat diye adlandirilan topraklarda yasayan Gagauzlar, su anda Sovyetler Birligi’nin dagilmasiyla kurulan Moldova Cumhuriyeti’ne bagli “özerk” bir devlet olarak varligini sürdürüyor. Bir “halk ayaklanmasi” biçiminde özerlik hakkini elde eden Gagauzlar‘in kendi bayraklari, ulusal marslari, sinirli yetkiler çerçevesinde yasama – yürütme – yargi erklerinin toplandigi bir meclisleri ve milletvekilleri bulunuyor. Her ne kadar Moldova Anayasasi’nda belirlenen sinirliliklari asamasa da bu özerk devlet, kendi içinde düzeni saglayabilecek güce sahip.

 Bugün yaklasik olarak 250.000 Gagauz Türkü’nün yasadigi söyleniyor. Bu nüfusun hepsi Gagauzya’da yasamiyor. Basta Moldova ve Ukrayna olmak üzere Rusya, Yunanistan, Bulgaristan ve Türkiye’de de Gagauzlarin yasadigi biliniyor. Gagauzya (Gagavuzya) adi verilen özerk devletin yüzölçümü 1.832 km2 civarinda. Yüzölçümü bakimindan pek büyük degil ve topraklar da pek verimli degil. Halkin gelir düzeyi orta seviyede. Moldova Lirasi (ML) geçerli para birimi olarak kullaniliyor. Kurak iklim ve verimsiz topraklar nedeniyle tarim pek yapilamiyor; fakat hayvancilik ve sarap üreticiligi ekonomide önemli yer tutuyor. Gagauzya’da yasayan Türkler, milliyetlerine çok bagli insanlar ve çogu Türkiye Türklerini oldukça seviyor.

Gagauzlarin en dikkat çekici özellikleri, kuskusuz Hiristiyan olmalaridir. Bugün dünyadaki bütün Türklerin büyük kismi Müslüman’dir. Gagauzlar ise, Altay, Tuva, Çuvas, Yakut… Türkleri gibi Müslüman degillerdir.  Ortodoks Hiristiyanligini benimsemis bir Türk toplulugudur. Balkanlar’a Karadeniz’in kuzeyinden göç etmeleri ve göç yollari üzerinde Müslüman toplumlarla karsilasmamalari nedeniyle gittikleri yerde yasayan Slavlarin dininden etkilenmis ve Hiristiyan olmuslardir.

Ortodoks olmalarina ragmen, eski dinlerine ait inançlarini da terk etmemeleriyle yeni bir yapi olusturmus, bu yapiya da siki sikiya bagli kalarak kendilerine dogru gelen bir inanisa sahip olmuslardir. Bu inanislar, kuskusuz kisileri veya toplumlari ilgilendiren konulari içerir. Gagauzca diye adlandirilan Gagauz Dili, Türkiye Türkçesine en yakin dillerden biridir. Türkiye Türkçesini bilen birisi, bir Gagauz Türk‘ü ile çok rahat anlasabilir.

Onlarin dillerinde Slav – Latin kökenli yabancilasmalarin meydana gelmemesinin önemli bir nedeni ise, ünlü Gagauz Profesörü Ay Baba Mihail Çakir’in Incil’i Türkçeye çevirmesi ve böylece tapinma (ibadet) dilinin Türkçe yapilmasidir. Gagauz Türklerinin adlari, genellikle dini adlar oldugu için Türkçe degildir. (Mariya, Dimitri, Ivan, Saveliy…) Fakat soyadlarinin neredeyse hepsi Öz Türkçe kökenlidir. (Sari, Kuru, Demirci, Kazanci, Tasoglu…) Ayrica yer adlari da hep Türkçe kökenlidir.

Gagauzya’da oldukça zengin bir kültür bulunmaktadir. Oradaki yasam, ne tamamen Türk yasantisina benzer ne de Hiristiyan yasantisina… Çok kaliteli üzümler yetistiren Gagauzlarda, hemen hemen her evde bu üzümlerden sarap yapiliyormus. Her evin bodrum katinda bir bölüm varmis ve burada saraplar yapilip mayalanmaya birakilirmis. Konuklara sarap ikram edilmeden birakilmazmis. Zaten ürettikleri saraplarin çogunu, yurt disina çok iyi paraya satiyorlarmis. Hem böylesine güzel bir gelir kaynagi saglayan hem de artik kültüre isleyen saraba bu baglamda çok önem vermislerdir. Üzümün disinda, ayçiçegi, tütün, soya… Tarimi da yapiliyormus. Sanayi pek gelismemis; fakat yine de irili ufakli 50'ye yakin farkli dallarda fabrikalar bulunmaktaymis.

Gagauzlar‘da ekonomik durum orta düzeydedir. Egitim ise oldukça gelismistir. Gagauzya genelinde 45'e yakin kütüphane, ilk – orta ve lise düzeyinde egitim veren 55 tane okul ve Türkiye Cumhuriyeti’nin de katkilariyla kurulan Komrat Üniversitesi bulunuyor. Bunlarin disinda TIKA’nin destegiyle kurulan Atatürk Kültür Evi ve müzeler de varmis. Türkiye’ye çok ilgili olan ve Türkiye Türklerini çok seven Gagauzlarin, genellikle Komrat bölgesinde dinlenebilen Gagauz Radyosu’nda Gagauzca yayinlar yapiliyor ve yayinlardan kalan kisimlarda TRT-FM yayinlari veriliyor. Ayrica her gün, hemen hemen her eve bir gazete girer. Roman, öykü, siir… gibi türlerde eserler de yazilip basilmaktadir.

Gagauzlar yüzlerce yildir soydaslarindan ayri yasadiklari hâlde öz dilini kullanan, Türklügüne bagli ve çogu Türkçülerden olusan bir Türk toplulugudur.