LOZAN BARIŞ ANLAŞMASI 24 Temmuz 1923

YASAR KARADUMAN          

Padisahligi kaldiran, Cumhuriyeti ilan eden ve pesinden halifeyi ve Osmanli Hanedanini yurt disina çikaran yeni Türkiye Cumhuriyeti,

 pesinden Lozan Anlasmasi ile Yeni Türkiye’nin tapusunu almislardir.

Tarih derslerinde “Lozan Antlasmasi” diye okudugumuz anlasma, Isviçre’nin Lozan sehrinde, Türkiye ile Ingiltere, Fransa, Italya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, S.S.C.B ve Yugoslavya tarafindan imzalanmistir.

Bu anlasma ile Türkiye’nin bugünkü sinirlari çizilmis, Adalar, azinliklar, Bogazlar, Osmanli borçlari, savas tazminati gibi konular görüsülmüs ve karara baglanmistir.

Mustafa Kemal

Görüsmeyi Izmir’de Istemisti..

Baris antlasmalari tarafsiz bir ülkede yapilmasi gerektiginden bu istegi Itilaf Devletleri kabul etmemis ve Isviçre’deki Lozan kasabasi kararlastirilmistir. Görüsmelere Türkiye, Ingiltere, Fransa, Italya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya ve Japonya ve katilmistir.

Türkiye’yi temsilen giden heyete Ismet Pasa baskanlik yapmistir. Bogazlarla ilgili görüsmelere SSCB ve Bulgaristan da dahil olmus, ABD ise gözlemci olarak katilmistir. Görüsmeler 20 Kasim 1922'de baslamistir.

Lozan Baris Antlasmasi'nin

Maddeleri

Suriye Sinirlari, 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Antlasmasi ile belirlendigi sekilde kabul edilmistir. Irak sinirinin ileride Ingiltere ve Türkiye arasinda yapilacak bir görüsme ile belirlenmesine karar verilmistir. Yunanistan siniri, Mudanya Antlasmasi'nda oldugu gibi kabul edilmis, ancak savas tazminati olarak Yunanistan Karaagaç'i Türkiye'ye birakmistir.

Sovyet Siniri, Gümrü, Moskova ve Kars Antlasmasi ile belirlendigi gibi kalmistir.

Dogu Anadolu'da bir Ermeni Devleti kurulmasindan vazgeçilmistir. Kapitülasyonlar kesin olarak kaldirilmistir. Adalar'dan, Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye,

Oniki Adalar Italyanlar'a, diger adalar ise Yunanistan'a birakilmistir.

Türk Devleti'nin sinirlari içindeki Yabanci okullarin ögrenimini Türk Devleti düzenleyecektir.

Azinliklara verilen ayricaliklar kaldirilmis, tüm azinliklar Türk vatandasi kabul edilmistir. Istanbul'daki Rumlar hariç diger yerlerdeki Rumlar'in Yunanistan'a gönderilmesine, Bati Trakya hariç diger yerlerdeki Türkler'in de Türkiye'ye gönderilmesine karar verilmistir.

LOZAN’A ÜÇ DEFA GITTIM

Zürih’te bulundugum yillarda Lozan sehrini ve binayi görmek firsatim oldu.. Anlasma tek bir binada yapilmamisti. Görüsmeler Rivage Palast (Rivage Sarayi)’nda sonra Leman Gölü kiyisindaki (Chateau d'Ouchy) (Usi Satosu) nda yapilmisti, antlasma Rumine Sarayi’nda simdi Doga Bilimleri Müzesi olan eski Lozan Üniversitesinde imzalanmisti.

Bugün bu binalardan yalniz Usi satosunun giris kapisinda duvarda bir tabela vardir.

Ben “Lozan Anlasmasi Burada Yapilmistir” seklinde büyük bir tabela beklerken Satoya yaklasip (simdi otel) duvardaki küçük tabelayi göründe çok üzülmüstüm, tabelada sandiginiz gibi “Lozan anlasmasi bu binada yapilmistir” yazmiyordu..

Fransizlar, buna (Yakindogu Barisi) veya (Sark isleri konferansi) demislerdir. Tabelada “Yakin Dogu Barisi” yaziyordu. Yanima yaklasan üniformali otel görevlisi, Fransizca aksanli Isviçre Almancasi ile “Guten Tag, deminden beri size bakiyorum, büyülenmis gibisiniz Türk müsünüz?” diye sorunca irkildim e “Evet” dedim, “

Bana satoyu ve odalari gösterdi, anlasmanin imzalandigi oda o gün kapaliydi görememistim daha bogazlar anlasmasinin yapildigi Montrö kasabasindan baslayarak Lozan’a üç defa daha gittim. O zaman Zürich’te kaliyordum.  Sonra Isviçre Hükümeti anlasmanin imzalandigi masayi Türkiye’ye hediye etti.  Masa simdi Türkiye’de eski meclis binasinda sergilenmektedir, Ismet Pasanin anlasmayi imzaladigi kalem Türkiye’ye getirilmis ve Türkiye’de kaybolmustur.

Lozan’da Türkiye

Yeniden kurulmustu

Benim generasyonumun “Lozan Antlasmasi” diye gögsü kabararak okudugu anlasma, Isviçre’nin Lozan sehrinde, Türkiye temsilcileriyle Ingiltere, Fransa, Italya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, S.S.C.B ve Yugoslavya tarafindan imzalanmistir. Baris görüsmeleri 8 ay sürmüs ve anlasma, Türkiye’nin bagimsiz ve esit bir devlet olarak uluslararasi topluma kabul edilmesini saglamistir.

Türkiye Lozan’a nasil gelmisti

Dünyayi hayrete düsüren Sakarya meydan savasi bakin nasil kazanilmisti?

Sakarya savasinda 4000 süvariden olusan süvari gurubunda sadece 118 kiliç vardi, geri kalani ellerinde sopalarla düsmana saldirdilar.

Halk malinin yüzde kirkini orduya verdi. Asker yalinayak subaylar çarikli idi.

Adana’dan Konya’ya gelen besinci tümenin son alayini tasiyan tren odun bittigi için yolda kaldi. Alayin Yunan ordusundan önce Sakarya’ya yetismesi sartti. Önce vagonlarin ahsap duvarlarini sonra vagonlarin tabanlarini sonra cephane sandiklarini yakarak bir demir yigini halinde cepheye geldiler.

Sakarya savasinda 5700 sehit verdik. 17.700 yarali vardi.

Yaralilar Ankara da hastane yetmeyince Çankiri’ya gönderildiler

hem de yaya olarak

Olagan üstü yokluk ve fakirlik içinde verilen destansi bir savastan sonra Lozan yolu göründü.

Dost sandigimiz düsman..

Lozan'i halen tanimayan tek ülke

Lozan’i o gün ve halen bu günde tanimayan ve anlasmayi imzalamayan tek ülke müttefikimiz ve dostumuz Amerika’dir.

Birinci Dünya Savasi sirasinda imzalanan Sevr Antlasmasi’na imza atan Amerika, Türkiye Cumhuriyeti’nin bagimsiz bir devlet olarak uluslararasi toplumca kabulünü saglayan Lozan’i tanimayan tek ülkedir. Amerika, Türkiye’nin sinirlarini hâlâ tam olarak tanimis degildir.

Amerika sok geçirdi..

Ismet Pasa, Lozan’daki salonun kapisina “Amerikalilari istemiyoruz” yazili bir levha astirdi, Amerikali gözlemciler saskina döndü.

New York Times, 23 Kasim 1922 tarihli nüshasinda, Lozan’daki konferans salonu’nun kapisinda “Amerikalilari Istemiyoruz” yazdigini, Amerikali gözlemcilerin ise sok geçirdiklerini bildiriyordu. Yazinin altinda Ismet Inönü’nün imzasi vardi.

Kendilerini dünyanin egemenleri sananlar saskina dönmüslerdi.

Kaynaklar.

Turgut Özakman Çilgin Türkler,

Sabahattin Selek, Anadolu Ihtilali,

Hasan Izzettin Dinamo, Kutsal Baris

Taha Akyol, Milliyet Gazetesi

Atatürk Ilkeleri ve Inkilap Tarihi

Kaynaklardan alinti yapilmistir