Mübadele 1924 Kışın Geldiler Rumların gidişi

Yasar KARADUMAN

Ünye’ye ilk sevkiyat Yunanistan’dan 1923 Kasim ayi sonlarinda baslamisti. Aralik ortalarinda Resit pasa vapuru ile Ünye’ye gelen 1047 kisi, yogun kar yagisi altinda limana demirleyen vapurdan mavnalarla karaya çikarildilar. Ünye ve havalisinde yillardan beri görülmemis bir kis yasaniyordu. Barinma ve yemek islerinde sorunlar çikmisti. Ünye’ye çikarilan göçmenler, sehir içinde barinacak yer olmamasi nedeniyle çok acil gidecekleri köylere ve iç kesimlere sevk ediliyorlardi.

Iki hafta üst üste Ünye’ye bosaltilan Selanikli 801 mübadil 150 hayvan, Dramali 854 mübadil 92 hayvan 10 araba, Terme, çevre köyler ve Akkus yolunun kardan kapali olmasi nedeni ile yollar açilincaya kadar Çinar agacinin etrafina kurulan çadirlarda kaldilar. Ünye halki bu insanlara evlerinden yemek tasidi.

Pesinden Inönü vapurunun Samsun’a bosaltmasi gereken 1250 kisi de Ünye’ye çikarilinca tam bir felaket yasandi.

Türkiye-Yunanistan arasinda

Insan mübadelesi veya degisimi,

1923 yilinda Lozan Antlasmasi'na ek protokol uyarinca Türkiye ve Yunanistan'in kendi ülkelerinin yurttaslarini din esasi üzerine zorunlu göçe tabi tutmasina verilen addir. Bu uygulamaya Lozan Antlasmasi sirasinda karar verildigi için kisaca Lozan Mübadelesi de denir. Göçe tabi tutulan kisilere ise Mübadil denir.

Mübadele ile 1.250.000 Ortodoks Hiristiyan Rum Anadolu'dan Yunanistan'a, 200.000 (500.000?) Müslüman Türk de Yunanistan'dan Türkiye'ye göç etmek zorunda kalmistir.[kaynak belirtilmeli] Mübadele kapsamina giren kisiler ile mübadele kapsamina girmeyen kisiler arasindaki ayrimin ana kriteri irk ya da dil degil din oldugu için Rum denilenlerin arasinda, Türkçeden baska dil bilmeyen ve konusmayan Türk Ortodoks Hiristiyan Gagavuzlar ile Karamanli Ortodoks Hiristiyan Türkler, Yunanistan'dan gelen Müslümanlarin arasinda da Türklerin yaninda Bulgarca konusan Pomaklar, Romence konusan Ulahlar, Rumca (Yunanca) konusan Patriyotlar ve kendi dilleriyle konusan Arnavutlar da bulunmuslardir.

Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi kapsaminda Türkiye'de sadece Istanbul kenti ile Gökçeada ve Bozcaada'da oturan Rumlar, Yunanistan'da ise sadece Bati Trakya Türkleri mübadeleden muaf tutulmuslardir[1].

Mübadelede Yanya, Selanik, Drama, Kavala, Vodina ve Girit'ten Türkiye'ye gelen nüfus Dogu Trakya ve Bati Anadolu'da Rum azinligin ayrilisi ile bosalan yerlere iskân edilmislerdir. Mübadillerin yogun olarak iskân edildikleri sehirler Adana, Edirne, Balikesir, Samsun, Istanbul, Tekirdag, Kirklareli, Izmir, Kocaeli, Mersin, Manisa, Çanakkale ve Bursa idi.[2].

Degisimin çok büyük bir bölümü 1923-1924 yillarinda gerçeklesmis, ancak geriye kalan az sayida olayda 1930 Inönü-Venizelos sözlesmesine dek zorunlu göç uygulamasina devam edilmistir. Zorunlu göç gerek Türk gerek Yunan ekonomisinde yaklasik 20 yil süren agir bir krize yol açmistir. Vikipedia

Nasil Geldiler?

Kurtulus Savasi, Mustafa Kemal ve Türk Ordusunun zaferiyle sonuçlanmisti. Meclis açilmis, yeni cumhuriyet yaralarini sarmaya çalisiyordu. Yeni cumhuriyetin en çok basini agritan sorun Yunanistan’la yapilan insan degisimi, yani mübadele olmustur.

Kurtulus savasindan sonra çok sayida Rum Anadolu’dan kendiliginden Yunanistan’a gitmis, Yunanistan bu yükün altinda ezilmeye baslamisti, Milletler Cemiyeti’nden 350 bin Türk’ün Anadolu’ya nakledilmesini istedi… Buna karsilik Türkiye açisindan da Mübadele zorunlu hale gelmisti. Yunanistan sistemli olarak Türkleri yok etme siyaseti izliyordu.

Lozan da 30 Ocak 1923 tarihinde anlasma imzalandi.  Vapurla insanlar getiriyor, insanlar götürüyordu. Her iki tarafta da bir facia yasaniyordu. Insanlar evlerinden dogduklari topraklardan koparilip bilmedikleri yerlere gönderiliyorlardi. Gelenler Karadeniz’de Sinop Samsun Ünye Ordu Giresun gibi limanlara çikarildilar. Samsun ve Ordu’da yigilma oldugu zaman çikarma Ünye’ye yapiliyordu.

Türkiye'den 1.200 bin Rum Yunanistan'dan da 600 bin Müslüman Türk dogup büyüdükleri, âsik olup evlendikleri, yakinlarini gömdükleri topraklardan sökülüp atilmisti

Ilk sevkiyat Yunanistan’dan 1923 Kasim ayi sonlarinda baslamisti. Aralik ortalarinda Resit pasa vapuru ile Ünye’ye gelen 1047 kisi, yogun kar yagisi altinda limana demirleyen vapurdan mavnalarla karaya çikarildilar. Ünye ve havalisinde yillardan beri görülmemis bir kis yasaniyordu. Barinma ve yemek islerinde sorunlar çikmisti. Ünye’ye çikarilan göçmenler, sehir içinde barinacak yer olmamasi nedeniyle çok acil gidecekleri köylere ve iç kesimlere sevk ediliyorlardi.

Göçmenler Samsun ve Ordu limanlarinda büyük yigilmalar yasandigi, Akkus ve Niksar’a ulasimin daha kolay olmasi nedeni ile Ünye’ye bosaltiliyordu. Günlerdir yagan kar ve firtina tüm köylere giden yollari kapatmisti. Ünye içinde dahi dolasmak imkânsizdi.

Iki hafta üst üste Ünye’ye bosaltilan Selanikli 801 mübadil 150 hayvan, Dramali 854mübadil 92 hayvan 10 araba gitmeleri gereken Terme, çevre köyler ve Akkus yolunun kardan kapali olmasi nedeni ile yollar açilincaya kadar Çinar agacinin etrafina kurtulan çadirlarda kaldilar. Ünye halki bu insanlara evlerinden yemek tasidi. Pesinden Inönü vapurunun Samsun’a bosaltmasi gereken 1250 kisi de Ünye’ye çikarilinca tam bir felaket yasandi. Kayitlar dogru dürüst tutulamadi, kimin nereye verildigi tam olarak yazilamadi, gelenler, bir an önce kendi baslarinin çaresine bakmak için sehir içinde ve civar köylerde, bes yil önce Ermeni tehcirinde bos kalan evlere ve giden Rumlarin evlerine rast gele isgal ederek yerlestiler. Gelenlerin normal isleme göre, nereden geldigi ve nereye yerlestirildigi yaziliyor, kendilerine göçmen olduklarina dair bir de kimlik veriliyordu. Genel de Ünye’ye gelecek olanlarin yerlestirilecegi yerler tespit edilmis ve verilecek arazi ayrilmisti. Samsun’a çikacakken yogunluk nedeni ile Ünye’ye indirilen ve Samsun’daki listeye göre Bafra ve Alaçam bölgelerine gidecekler, soguktan donmamak için kendi baslarina, bos bulduklari evlere ve köylere dagilinca her sey birdenbire karisti. Daha sonra bunlarin isgal ettikleri yerlere yerlestirilecek asil kafile gelince birbirlerini öldürmeye kalktilar.

Ünye’ye resmi kayitli olarak gelen ilk kafile mübadiller Rumlarin terk ettigi Yilmazlar Mahallesindeki evlere yerlestirildiler. Bunlar uzun yillar, göçmen veya muhacir veya macir denildi. Sonra geçen zaman içinde unutuldular ve çogunlukla kendilerini sakladilar.

Gelenler geldikleri yerlerden hiçbir yenilik getirmediler, hepsi fakir ve küçük çiftçilerdi.. Topraklari verimsizdi, Türkiye onlarin için bir cennet olmustu, tek dertleri dogup büyüdükleri topraklari birakmis olmalari idi.

Gidenler yani Rumlar, Ünye’de el sanatlarini, elinde bulunduran esnafti. Ayakkabici, firinci, nalbant, bakkal, tüccar, demirci, terzi, idiler. Gittikleri zaman Ünye birden çöktü gelenler bu meslekleri ögrenene kadar tam bes yil geçti, bu zaman içersinde Sivas Tokat ve Niksar’dan Ermeni meslek erbaplari Ünye’ye getirildiler.

Gidenler Ünye’yi terk etmekte daha çok zorlandilar, daha çok aci çektiler. Aralik ayinda Resit Pasa Vapurunun gelenleri bosalttiktan sonra aldigi Rumlar vapura binmek için ellerindeki küçük denkleri ile günlerce yeni vatanlarina gitmek üzere iskelede kar altinda beklediler.

Yasar Karaduman