Sarayda padisahlarin kiyafetlerinin altina giydikleri tilsimli gömleklerin, onlari nazara, her türlü kötülüge karsi koruduguna, hastalara sifa verdigine inanilirdi.
Savasa veya sefere çikilmadan önce üzerinde Fetih Suresi veya farkli bazi ayetlerin yazili oldugu tilsimli gömlek giyilirdi.
Topkapi Sarayindaki koleksiyonda Cem Sultan'dan Ikinci Murat'a kadar belgeli, pek çok gömlek var.
'Tilsimli Gömlekler', üzerlerindeki yazi ve süslemelerle dönemin sosyal yasamini ortaya koyan adeta bir tarih, çözülemeyen sifreli kodlariyla gizemini hâlâ koruyan giysiler, geçmisle günümüz arasinda köprü kuran bir kültür mirasi niteligindedir.
Osmanli sultanlarinin ‘tilsimli gömleklerinin sirri hâlâ çözülemiyor. Osmanli padisahlarinin savasta galip gelmek, nazardan korunmak ve sifa bulmak için giyindikleri tilsimli gömleklerin üzerindeki harf ve rakamlarin isaret ettigi anlam simdilik bir sir. Üstelik çözülemeyen yalnizca sifreler degil, kumaslarin nasil dokundugu da anlasilabilmis degil.
Kumaslar çogunlukla o zamanki adiyla Tonguzlu olan Denizli'den geliyor. Denizli'nin kaliteli pamugundan dokunan bezler, iç giyimi olarak tasarlanan tilsimli gömlekler için bire bir.
Hattatlarin kâgidi terbiye etmek için kullandigi aharlama yöntemiyle yaziya elverisli hale getirilen kumaslar nakkaslar atölyesinde islenmis.
Bir gömlek üzerinde3-4 yil ugrasmislar.
Gömleklerin üzerine celi, sülüs, kufi yaziyla (Hat sanatinda yazi karakterleri) islenen ayetler ve dualar, kare, yildiz gibi geometrik sekillerin ya da Kadem-i Saadet, Süleyman Mührü, Zülfikâr, lale gibi anlamli motiflerin içine yazilmis.
15-20 ci yüzyil arasinda hazirlanan padisah giysilerini içeren saray koleksiyonunda Peygamberimizin nübüvvet mührü, (Hazreti Muhammed’in iki kürek kemigi arasinda bulunan leke peygamberlik mührü ve nisanesi anlamina gelmektedir.)
Hilye-i Serif (Muhammed'in vasiflarini tasvir eden kitap ve levhalari ifade etmek için Hilye-i Serif kullanilmistir. ... Sözlükte “süs, ziynet, kolye” gibi mânalara gelen hilye mecazen “yaratilis, sûret ve güzel vasiflar” demektir.) ve O'nun için yazilan Kaside-i Bürde'yle (Kaside-i bürde, Mevlid kasidesi gibi, Peygamber efendimizin üstünlügünü anlatan, onu öven bir kasidedir) .bezenmis dört gömlek yer aliyor. Ancak diger gömlekler üzerinde de yine Peygamberimize ait Kadem-i Saadet (Peygamberimizin ayak izi) ve Kutsal Emanetler motifleri kullanilmis.
Tilsimli gömlekler üzerinde sikça yer alan iki motif ise Hz. Ali'nin ucu çatalli kilici ‘Zülfikâr' ve çogunlukla Musevi inanciyla bagdastirilan Süleyman Mührü.
Gömleklerde Süleyman Mührü'nün saltanatin ebediyetini temsilen kullanildigini ve Allah, Hz. Muhammed ve Hz. Ali isimlerinin çogunlukla bir arada anildigini tespit etmislerdir.
Koleksiyonun en eski tarihli gömlegi Sehzade Cem'e ait. Üzerinde 1477-1480 yillari arasinda yapildigina dair bir not bulunan gömlek ihtimal ki, 18 Temmuz 1482'de Anamur açiklarinda sövalyelerin gemisine binerek Rodos'a hareket eden Cem Sultan'in üzerindeydi. Talihsiz sehzade, saltanat yarisindan galip çikmasi için giydigi tilsimli gömlege ragmen Rodos'ta esir alindi.
Viyana kusatmasinda bozguna ugrayan Merzifonlu Kara Mustafa Pasa'nin gömleginin hâlâ Viyana'da bir manastirda oldugu tahmin ediliyor.
Nitekim 2. Selim'e Hürrem Sultan tarafindan diktirilen gömlek yalnizca Selim ve Rüstem Pasa'nin entrikalariyla bogdurulan Sehzade Mustafa'nin hazin sonunu da anlatir.
Allah’im sevgili kulun
Mustafa'nin gönlüne göre ver!
Tilsimli gömlekler sadece padisahlar ve sehzadeler için yapilmamis. Saray çevresine yakin pasalardan özellikle makam hirsi olanlar da kendileri için gömlek hazirlatmislar. Onlardan biri Morali Hasan Pasa, gömleginin üzerine söyle yazdirmis:
'Allahim senden sevgimi, muhabbetimi kulun Mustafa'nin gönlüne vermeni dilerim. Nasil vahyini sevgilin Muhammed'in kalbine ilham etmissen ruhumla Sultan Mustafa'nin ruhunu uzlastir.'
Gömlegin yakasindaki küçük karelerde ise 'Ey her seyi kolaylastiran Allah’im, Hasan Pasa'nin muradini da kolaylastir.' yaziyor. Hasan Pasa'nin muradi sadrazam olmak. Morali Hasan Pasa sonunda muradina ulasip sadrazam olabilmis. Dönemin tarikat dergahlarinda, sariliktan, akrep sokmasindan korunmaya yönelik hazirlanan gömlekler arasinda kadinlari eslerine sirin gösteren gömlekler de var. Iç gömleklerden günümüze ulasanlar, üzerlerindeki leke hatta yaka kirleriyle duruyor; çünkü bu gömleklerin yikanmasi mümkün degil.
Bir de hiç kullanilmadan kaldirilan gömlekler var koleksiyonda.
Türkiye’de tilsimli gömlekler üzerindeki sifreyi çözmeye çalisan tek uamani Mehlika Orakçioglu su günlerde 2ci Selim’in gömlegini inceliyor. Gömlegin ön yüzündeki küçük karelere yerlestirilen rakamlarla Fetih Sûresi’nin kodlandigini kesfetmis.
Incelenmeyi bekleyen onlarca tilsimli gömlek oldugu hesaba katilirsa gömleklerin dilinin çözülmesinin hayli vakit alacagi söylenebilir. Fakat onun hâlihazirda çözdügü bir figür var. Yavuz Sultan Selim’in kaftani üzerindeki desenleri inceleyerek ‘ellerini gökyüzüne açmis yakaran insan figürü var.
Talihsiz Sehzade Cem’in gömlegi
Mevcut gömleklerin en eskisi Sehzade Cem'e aittir. Kitabesindeki kayda göre, yapimina 30 Mart 1477 Pazar gecesi günes koç burcunda, 19 derecede iken saat 3’ü 57 dakika geçe baslandigi ve 29 Mart 1480 Sali gecesi günes yine koç burcunda 19 derecede iken saat 12’yi 36 dakika geçe bitirildigi yazili.
Cem Sultan, 18 Temmuz 1482'de Anamur açiklarindan sövalyelerin gemisine binerek Rodos'a hareket ederken muhtemelen bu gömlek üzerindeydi. Cem Sultan saltanat yarisini kazanmak için mi, yoksa sehit olmasi halinde ayetli-hadisli, duali bir gömlekle kabre girmek için mi bu gömlegi giydi, bilmiyoruz. Bildigimiz su ki, “Tilsimli Gömlek” Cem Sultan’in galip gelmesini saglayamadi.…
Bu gömleklerin en önemli özelligi, savasa giden padisahlarin zirh altina giymeleri… Padisahlarin zirh altina giydikleri gömleklerde Fetih Suresi dikkat çekiyor.
Gömleklerin ilham kaynagi yine Kur’an’dir: Yusuf Suresi’nde, Hz. Yusuf’un “Misir Azizi” oldugu sirada, tahil almaya gelen kardeslerine bir gömlek verdigi ve babasina iletilmesini istedigi, Hz. Yakup’un, bu gömlegi yüzüne sürdügü ve aglamaktan görmez olan gözlerinin açildigi anlatiliyor
Tilsimli gömlekler, üzerlerine cin sembollerinin, bedensiz varliklarla temasa yaradigina inanilan sekillerin ve çesit çesit dualarin islenmis oldugu ipekten yapilmis giyeceklerdir ve Topkapi Sarayi’nda bunlardan çok sayida vardir.
Cem Sultan’a ait olan ve yine sarayda muhafaza edilen tilsimli gömlek ise, hiç kullanilmamis, hattâ gömlegin yakasi bile açilmamistir.
Topkapi Sarayi’nda üzeri dualarla, muskalara mahsus isaretlerle islenmis rengârenk bir gömlek var: Cem Sultan’a, Fatih’in gurbetlerde can veren bahtsiz sehzadesine ait bir gömlek... Zamanin en iyi ipeginden, bin bir emek ve göz nuru harcanarak yapilmis ama sadece giyilmeleri için degil, bir baska maksatla dokunmus...
Amaç, üzerindeki isaretlerin giyeni kötü etkilerden korumalari. Sadece bu kadar da degil; cin, peri, vesaireyi yaklastirmayacaklarindan, sans ve baht açacaklarindan emin olunmasi. Iste bu yüzden, üzerleri çesit çesit bedensiz varliklarla temasa yaradigina inanilan, içlerinde harf veya rakam yazili küçük kutucuklara bölünmüs karelerle yahut dikdörtgenle dolu.
Kaynak. Osmanli tarihi ve arastirmalari vakfi
Ünye-Canik Dergisi 18 ci sayi
