Süpürgecilik Teknolojiye yenilen meslek..

Ünyekent

Süpürge evlerimizde çok uzun yillardir kullanilan bir esya olmanin yani sira Türk toplumunda uguruna ve ugursuzluguna en çok inanilan nesnelerden biridir.

Türkler binlerce yillik tarihinde, çesitli din ve kültürlerin etkisi altinda kamlilar, Islâmiyet’e girdikten sonra da eski dinlerinden ve bu kültürlerden aldigi adet ve geleneklerini yeni dinlerine de tasimislardir. Süpürge ve süpürge ile olan inanislarda bunlardan biridir.  Süpürgecilik de teknolojiye yenik düsen ve yavas yavas kaybolmaya yüz tutan mesleklerden biridir. Son yillarda isyeri ve evlerde elektrikli süpürge kullaniminin yayginlasmasi ve naylon’dan yapilan süpürgelerin ortaya çikisi süpürgecilik sanatinin körelmesine yol açmistir.

Süpürgenin yapildigi bitki yurdumuzda da özellikle Trakya Bölgesi’nde yetistirilir.

Süpürge ile ilgili bazi inanislar.

Süpürgenin önünden seytanin kaçtigi inanciyla evin giris kapisina süpürge asilir. Süpürge hocaya okutulur ve evin önü bu okutulmus süpürgeyle süpürülürse, kötü güçler

gelmez. Süpürge kapinin arkasina konursa seytanin gelmesini engeller. Süpürgenin disari konulmasinin, seytani çagirdigina inanilir. Süpürülen pislik evin bir kösesinde biriktirilirse seytan da birikir. Süpürge yatak odasina konursa, seytan, cin gelir. Süpürgenin içinde seytan oldugu inanci vardir. Süpürge yakilirsa seytanin gazabina ugranilacagina inanilir.

Türk kültüründe süpürgenin önemi

Süpürge, Türk halk inançlarinda evde, bazen ugursuzluk, bazen ugruna inanilan bir esyadir. Süpürge üzerine mavi bocuk takilarak iç mekânda, bazen nazarlik olmustur. Bazen de üzerine ayna konularak ondan beklenilene farkli bir fonksiyon eklenmistir. Aynali süpürgeyi, salon ve bina nazarligi olarak da görmekteyiz. Ayna, Türklerde hos bahtlik, aydinlik  anlamini tasir

Antalya’da süpürge ile insana vurulmamali, dokunulmamali inanci vardir. Dokunulan kimseye iftira edilecegine inanilir. Süpürge ile ilgili inançlarin en fazla yogunlastiklari, nokta rahmet ve berekettir.           

 Anadolu’da aksamdan sonra ev süpürülmez, süpürülen çöpler gece disari atilmazlar Bu inanç ve Kars ve yöresinde aksamdan sonra çöp gibi, disariya sicak su da dökülmez. Ayrica boy abdesti suyu da dökülmez. Bitlis gibi bazi yörelerimizde, yumurta verimini artirmak için kümeslerde eski süpürge de yakilir.

Alevi Bektasi Müslüman inançli bazi kesimlerin cem ayinlerinde ‘Süpürgeci’ bir görev türü ve statüdür.

Dogu Karadeniz’de çocuklarin süpürge ile fazla ugrasmalari eve misafirin gelecegi seklinde yorumlanir.  Bir inanca göre iki eski süpürgeyi yan yana koyan kadinin kocasi tekrar evlenir. Ayrica bir evde iki süpürge bulundurulmaz, bulundurulur ise evin erkeginin tekrar evlenecegine inanilir.

Süpürge Röportaji:

Süpürgeyle ilgili bu kadar bilgiden sonra süpürge yapimini yerinde görmek için Ünye Sahil Köyden Seyhan Kaçmaz ve Sükrü Kaçmaz’i atölyelerinde ziyaret ettik Anne kaçmaz bu isi esi ve çocuklarina da ögretmis, birlikte bu kaybolmaya yüz tutmus sanati sürdürmeye çalisiyorlar. . Süpürge yapimi hakkinda hazirladigimiz bir röportaji asagida veriyoruz.

Yaptiginiz süpürge nerelerde kullaniliyor?

Yaptigimiz süpürgeler her yerde kullanilabilir. Is yerinde, evlerde, mesela bu yaptigimiz süpürgelerin daha büyükleriyle çöpçüler sokaklari süpürüyorlar.

Ne kadar zamandir bu isi yapiyorsunuz, kimden ögrendiniz?

Biz bunu büyüklerimizden ögrendik, evlenmeden önce ikimizin de babasi bu meslegi yapiyordu, küçük yasta bize de ögrettiler bizde bu meslegi devam ettiriyoruz. Baba meslegi yani

Isiniz zor mu, süpürge yapmak zor mu?

Bunu yapmak çok zor, herkes yapamaz. Her meslegin zorlugu oldugu gibi süpürge dikimi de zor bir meslek. Ben ögrendim biliyorum ama her bayan bunu yapamaz daha çok erkek isi, bu is güç kuvvet istiyor.

Süpürgenin malzemesini nereden temin ediyorsunuz?

Süpürgelerin malzemelerini Çarsamba’dan temin ediyoruz. Asil malzemeler Edirne’den Çarsamba’ya geliyor bizde gidip Çarsamba’dan aliyoruz.

Bu isi bazi yerlerde makine ile yapiyorlar siz nasil yapiyorsunuz?

Bazi yerlerde bu isler makinede yapiliyor, biz bunu elde yapiyoruz o yüzden çok zor oluyor. Makinede yapimi çok kolay ama makinenin alim fiyatlari çok pahalli bunu alamadigimiz içinde elde dikiyoruz.  Bir makine en az 10 Milyar lira yani bize göre çok çok pahalli.

Süpürgeleri kime satiyorsunuz, toptanciya mi yoksa kullaniciya mi?

Süpürgelerimizi hem toptanciya hem de perakendeciye satiyoruz. Ben pazarcilikta yapiyorum, bunlardan pazara götürüp orada da satiyorum. Çokta alicisi oluyor.

Halen evlerde bu tür süpürgeler kullaniliyor mu?

-Bu süpürgeler köylerde hemen hemen her evde mutlaka vardir. Sehirdekiler de aliyorlar. Çok kolaylik sagliyor. Mesela köylerde bu yaptigimiz basliksiz süpürgenin basina uzun sopalar takip ev hanimlari örümcek agi olan, toz olan uzanip da almaya çalisip fakat alamadiklari seyleri bu süpürgeler sayesinde kolaylikla alabiliyorlar

Süpüge yapiminda kullandiginiz malzemelerin ve aletlerin adi var mi?

Kullandigimiz malzemeler çok, mesela tepelik var, içlik var, kapaklik var, naylon iplik,  tütün ipligi, ignesi var, süpürgeyi sikmak için mengene var, ayaklik var, kesmek için biçak var. Süpürgeyi dikerken bu malzemeleri kullaniyoruz.

Bazi yörelerde bunlari turistler için küçük yapiyorlar, siz böyle bir çalisma yaptiniz mi, yapsaniz alan olur mu?

 Bu süpürgelerin küçükleri de oluyor. Biz küçük süpürgenin yapimi zor oldugu için yapmiyoruz, büyük süpürge dikiyoruz. Ama eger isteyen olursa siparis alirsak istek üzerine onlara yapiyoruz mesele bu hafta Çarsamba gününe 10 tane siparis aldim onu yapacagim. Ama diger türlü sadece onu satmak için yapmiyoruz.

Ir de aynali süpürge var: Aynali süpürge ne demektir? Aynali süpürge, evlenecek her genç kizin çeyizinde bulunmak zorundadir, bu köyde de benzer bir gelenek var midir?

Süpürgenin birde aynalisi da var evet ama biz buralarda aynali süpürge yapmiyoruz, buralarda böyle bir adet yok bu daha çok Trakya taraflarinda oluyor.

Süpürge ile ilgili anlatilan bir hikaye bir ani var midir?

Bu süpürgenin birde türküsü vardir,  ‘süpürgesi yoncadan’ diye basliyordu tam hatirlamiyorum unuttum.

Evde sizden baska bu isi yapan var mi?

-Biz ailecek bu isi yapiyoruz.  Evde kizim ben esim ve küçük çocuklarim var.  Ikide oglum var onlar da biliyor süpürge dikmesini babam bana nasil ögrettiyse bende onlara ögrettim bu meslegi. Oglanlarim yanimda durmuyorlar gurbette çalisiyorlar. Evdeki çocuklarim küçük oldugu içinde bu isi esim ve büyük kizimla birlikte yapiyoruz

-------------------------------------------------------------------------------------

Kaynaklar:(Yasar Kalafat, Balkanlardan Ulug Türkistan’a Türk Halk Inançlari V-VI, Berikan Yayinlari, Ankara, 206 sf. 261–293; Mehmet Bilgin, Sürmene, Istanbul 1990)