TARİHİN SAKLADIĞI SIRLAR (64) Ünye Birinci Dünya Savaşına doğru

Ünye tarihteki kayitlara göre Milattan Önce 750 yillarinda Akdeniz’den gelen Yunan asilli Miletliler tarafindan kurulmustu, yerlesim ise çok daha önce Milattan Önce 15.000 yillarindan önce baslamisti. Bu dönem Tas Devri’ne rastlayan zamandi.

O günden bu güne Ünye hakkinda yazilmis bir toplu bir sey yoktu. Bilgiler tarih kitaplarinda bölük pörçüktü. Bunlari “TARIH BOYUNCA ÜNYEDE YERLESMIS KAVIM VE ULUSLAR” basligi altinda bir müddettir yaziyoruz, bugün bu yazi dizisinin  sonundayiz.. Geçen sayida Ünye’de çok hareketli geçen 1800’lü yillari yazdik .

1902 yillarinda Ünye

Istanbul’da yayinlanan Meshur Serveti Fünun Dergisinin 22 Temmuz1902 tarihli sayisinda kapak fotografi olarak bir Ünye manzarasi konulmus ve dergide Ünye her yönü ile anlatilmaya çalisilmis ve o yillar hakkinda Ünye’den önemli bilgiler verilmistir bir kismini asagiya aliyoruz..

“Ünye kasabasi Karadeniz sahilinde meyilli bir tepenin eteklerindedir.

Ünyeliler bir vakitler yelkenli gemi insaatinda ileri gitmislerdi. Her sene 20-25 gemi yaparlardi.

Ünye ahalisi, kunduracilik, demircilik,bakircilik, kalaycilik,, dogramacilik, kayikçilik, dülgercilik (marangoz) ve benzer isler yapmaktadirlar.

Kasabanin bir hükümet konagi, askeri dairesi, telgrafhanesi, belediyesi ve liman dairesi vardir. Son senelerde belediyeyeb ait olmak üzere denize bir demir iskele yapilmis, Tasbasi mevkiinden Rum Mahallesinin dere agzina, sahili bahr-i takiben 250 metre uzuznlugundan bir rihtim yapilmistir. Ünye ‘den Niksara bir sose açilmistir.

Kazsa dahilinde 67 cami, 15 mescit, 9 medrese, 1 tekke, 15 kilise 1  mekte-bi rüsdiye (Ortaokul)  102 Islam ve 5 Rum ve 15 Ermeni ilkokulu, 12 han,158 magaza, 472 dükkan, 2236 firin, 48 kahvehane, 2 gazino, 612 degirmen, 4 hamam, 2 su hizari,17 tas ocagi, 4 kireç firini, 1 kütüphane, 1 eczane, 3 deri debbaghane (deri isleme atölyesi), 2 meyhane, 2 raki fabrikasi, bunlara  Ünye’ye bagli köyler ve o günlerde Ünye’ye bagli olan Akkus kazasi dahildir.

Sanayi  ürünleri arasinda, sirma ve ipek islemeleri, el havlulari, halat , kilim, ceviz sandik ve benzeri esyalardan ibarettir.

Mahsüllerden en önemlileri, fasulye, bugday, çavdar yulaf, pirinç,kendir, keten,, arpa, bakla, nohut,mercimek, elma,armut, seftali, erik, dut,üzüzm,ayva, kraz, findik, visne,incir, ceviz,kestane, tereyagi, pernir ve deridir.

Hekimoglu Vuruluyor

Bugün Türküsünü dinledigimiz meshur Hekimoglu  Canik Mutasarrifi Necmi imzasi ile Dahiliye Nezaretine çekilen bir telgrafa göre  26 Nisan 1913 gecesi kendi köyü olan Yassitas köyünde vurulmustur. Sevenleri arkasindan bir de agit yakmislar ve bugün dinledigimiz Hekimoglu türküsü ortaya çikmistir.

 1910 yili Kitligi

1895 yilinda yasanan bir kitliktan sonra ondan büyügü 1910 yilinda yasanmistir. Halka her haneye olmak üzere misir dagatilmis, ihtiyaç sahiplerine hazineden para yardimi yapilmistir.

Ünye Feneri Yapiliyor

Fener, sahillere yakin bölgelerde seyreden deniz araçlarina yardimci olmak amaciyla kiyilarda insa edilen aydinlanma araçlari ile donatilmis yapilardir. Fenerlerde günümüze gelene kadar, odun atesi mum ve yag lambalari kullanilmistir.

1911 yilinda Ünye ve Tirebolu’da birer fener insa edilmis olup bu fenerler asetilen gazi ile çalistirilmistir.

Ünye Hapishanesi

1907 yilinin Subat ayinda hazirlanmis rapora göre Ünye hapishanesinde 6 kisi adam öldürme suçundan, 4 kisi hirsizliktan, 1 kisi yaralamadan, 4 kisi hayvan çalmaktan 1 kisi tecavüzden olmak üzere degisik suçlardan  28 erkek 11 kadin 39 mahkum vardir. O günlerde ki hapishanenin saglik sartlari çok kötü oldugundan yeni bir hapishane insasi istenmistir.

Çarsambayi Sel Aldi.

Dört mevsimin yagisli geçtigi Karadeniz’de bazen sel felaketleri de yasaniyordu. Bu felaketlerden biri de  1914 yili Haziran ayinda yasanan sel felaketidir. Felaket Canik Sancaginin batisini olusturan Ünye Terme  ve Çarsamba kazalarini etkilemistir. Dahiliye vekaletine (içisleri bakanligi)  gönderilen bir yazida Çarsamba’da üç kisi olamak üzere çok sayida hayvan ve mahsul telef olmus köylerde çok zarar meydana gelmistir. Ünye’de hükümet konaginin alt katindan bulunan tapu nüfus orman ve polis odalarinin ve evraklarin sular altinda kaldigi bildirilmistir. Yesilirmak sekiz metre yükselmis köprü yikilarak sehir su altinda kalmistir. Meshur Çarsamba türküsü bu olaydan sonra halk tarafindan yakilmistir.

Muhacir Akini Durmadan devam Ediyor

Ünye’ye 1864’ ler de Gürcistan ve Çerkezya’dan baslayan göç ve muhacir akini hiç durmadan devam etmektedir. Birinci Dünya savasinin yaklastigi o günlerde islerin daha da karisacagini sezen halk Balkanlardan ve Kafkaslardan hizla Türkiye’ye dogru gelmektedir.. Özellikle Gürcistan’dan  Müslüman Gürcüler göçmenler çogunlugu olusturmaktadirlar.  Bir de Ruslarin zorunlu göçe zorladigi Çerkez boylarinin ve Balkanlardan gelenlerin hiç sonu gelmemistir.

Kafkaslarda ve Balkanlarda gelecek olan felaket hissedilmis olacakti ki insanlar bir an önce kendilerini Osmanli topraklarina atmak istiyorlardi. Fakat gelen felaket Osmanli’yi da vuracak gelecek dört yll içinde büyük acilar çekilecekti.

Osmanli bu felaketten her seyini kaybetmis olarak  çikacak cephelerde binlerce Anadolu çocuklari  can verecekti. Ates söndügünde her taraf yanmis yikilmis olacak vatan isgal edilmis olacakti.

Kaynak:

Tarih Boyunca Ünye- (Osman Dogan)

Osmanli Arastirmalari Vakfi

Ünye Seriye Sicilleri- (Ist. Ünyeliler Dern.)

Ünye Nüfus Defteri-1834 (Ist. Üny. Dern.)