TARİHİN SAKLADIĞI SIRLAR*68 KÜNTUGAN Nardugan – Küntugan – Narduvan – Gündoğan – Koyaş Tuva Eski Türklerin Kış Gündönümü Bayramı

Bu bayramlar Türkiye Türklerinde unutulmustur fakat Orta Asya Türklerinde ve Türki Cumhuriyetlerde her yil kutlanir. Nartugan Bayrami Türkiye’de her yil yalniz Bodrum’da Gündogan beldesinde kutlanmaktadir.

21 Aralikta bulundugumuz yarim kürede Kis Gündönümü yasanacak. O günden sonra geceler kisalip günler uzayacak bu yazin baslangici sayilir.

Nartugan - Nardugan - Nar Tugan - Dogan Günes, Ön Türkler'de ve Islama kadar olan Türkler ile Sümerlerde de ayni adla anilan yeni yil bayramidir. Her yil 22 Aralik'ta kutlanir. Türklerin eski inanisina göre gece ile gündüz sürekli savasirlar ve 21 Aralik günü en uzun gecedir ve ardindan günler uzamaya baslarlar bu yüzden 22 Aralik günü Türkler için çok önemlidir.

Kis gündönümü eski Türklerde bayram olarak kutlanirdi, bu bayrama Nartugan derlerdi. Hiristiyanlarin Isa’nin dogumu olarak kutladiklari Noel Bayrami da özellikleri bakimindan  Nardugan Bayrami’na çok benzemektedir. 

Türklerin Müslüman olmadan önce mevsimlere göre kutladiklari bayramlari vardi. Bunlar Koçagan: Bahar Gündönümü, Paktigan: Güz Gündönümü, Nardugan kis Gündönümü bayrami. .

Bu gelenegin Türklerden Anadolu araciligiyla Eski Roma’ya uzandigi ve yilbasinin temelini olusturdugu sanilmaktadir. Nartugan kelimesi Mogol dilindeki “nar” (günes), Türk dilindeki “tugan» (dogan) sözcüklerinden olusmustur.

Tatarlar bu bayrama Koyas Tuga, yani Günes Dogan günü derler, Baskurt Türkleri Nardugan veya «Mardugan», Miser Tatarlari ve Çuvas Türkleri  Nartukan, Türmenistan «Nardava», Gagauzlar «Narduvan” derler.

Bu bayramlar Türkiye Türklerinde unutulmustur fakat Orta Asya Türklerinde ve Türki Cumhuriyetlerde her yil kutlanir. Nartugan Bayrami Türkiye’de her yil yalniz Bodrum’da Gündogan beldesinde kutlanmaktadir.

Nartugan Bayrami içinde önemli yer alan bir de Çam Bayrami vardir. Çam Bayramini Türkler Hristiyanlarin Noel’i kutladigi gibi kutlardi.

24 Aralik Noel Bayrami’nda Hristiyanlar Hz Isa’nin dogumunu kutlarlar. Hz Isa’nin 2017 yil önce bugün dogdugu kabul edilir. Bu ayni zamanda takvimin de baslangicidir. Hz. Isa’nin dogdugu yili sifir yili kabul etmisler, o günden bu yana 2017 yil geçmis.

Ortodoks Hristiyanlar ise Ermeniler ve Ruslar Hz. Isa’nin 6 Ocakta dogdugunu kabul ederler ..

Türkler ve Nartugan-Küntugan,

Gün Dogan Bayrami

En uzun gece ve en kisa gündüz 21 Aralik’tadir.. 22 Aralik’ta geceler kisalmaya ve gündüzler uzamaya baslayacak..  

Buna Kis gündönümü denir.

Orta Asya Türkleri bu günü bir bayram olarak kutlardi. Bu bayrama da Nartugan adini vermislerdi.

Gök Tanri inancinda, yeryüzünün ortasinda bir Akçam agaci bulunurdu, bu agaç gökyüzünde oturan Ülgen’in sarayina kadar uzanirdi. Bu agaç, motifi bütün hali ve kilimlerimizde vardir. Insanlarin koruyucusu olan Ülgen, aksakalli ve kaftan giymis olarak günesi, gece ve gündüzü yönetirdi.

Türkler için günesin hareketleri önemliydi. 21-22 Aralik’ta gece gündüzle savasa tutusur,  savastan sonra günes geceyi yenmis olarak dogardi. Bu özel gün, eski Türk geleneklerinde:  Nardugan Beyremi – Nartugan Bayrami olarak, yasatilir ve Türkler, bu günü çam agaci altinda kutlarlar, dualar ederler, çam agacinin altina hediyeler koyarlar, dilekler dilerler.

Bu bayram için, evler temizlenir, güzel giysiler giyilir, çam agacinin etrafinda sarkilar söyleyip oyunlar oynanir. Yaslilar ziyaret edilir, aileler bir araya gelerek birlikte yiyip içerler, özel yemek ve sekerleme yapilir, bu bayramda aile ve dostlar bir araya toplanarak kutlanirsa, ugur gelirdi. Tipki Hiristiyanlarin Noel kutlamasi gibi..

Tarihçi, Sümerolog

Prof. Dr. Ilmiye Çig Diyor ki:

Ünlü tarihçi Sümerolog Prof. Dr. Muazzez Ilmiye Çig, bu bayramin Hun Türkleri tarafindan Avrupa'ya tasindigini ve Noel kutlamalarinin temelini olusturdugunu söylemektedir. Yüzyillardir Isa’nin dogumu olarak kutlanan Noel Bayrami biçimsel özellikleri bakimindan eski Türklerin yeniden dogus bayrami olan Nardugan'a çok benzemektedir. 

Nardugan Bayraminda

Çam Süslemek Adetti
Çam bayrami 22 Aralik’ta yapilirdi,  çam, Türklerde kutsal agaç sayilirdi. Bayramlar düzenlerler, dua ederler, günesin dönüsü için ona tesekkür ederlerdi. Dualarin kabul olmasi için  çam agacini süslerlerdi, dallarina parlak kurdelalar baglarlar, yanina hediyeler yigarlardi.

Sümerolog Ilmiye Çig Noel adetiolan çam süslemenin eski bir Türk adeti oldugunu ve bu adeti Avrupa’ya Türklerin aktardigini söyleyerek:

“Çam agaci süslemek tamamiyla Türk adetidir, Türkler bunu “Yeniden dogus bayrami” olarak kutluyorlar, çam agaci süslüyorlar, çami getirip eve koyuyorlar, altina bize güzel bir yasam verdi diye hediyeler koyuyorlar, dallarina adak istedikleri seyler için kurdele bagliyorlar ve bayram,  yapiyorlarmis.” demektedir.

Avrupa’da on altinci yüzyila kadar Noel’de çam süsleme adeti yoktu. Çam süsleme 16 ci yüzyilda Almanya’da baslamistir, daha sonra Fransa’ya oradan Amerika’ya geçmis ve dünyaya yayilmistir.

Bu bayram Türkiye’de yalniz Mugla’nin Bodrum ilçesinde “NARTUGAN KÜLTÜR ETKINLIKLERI” adi altinda her yil senlik atesi yakilarak kutlanir. Bu senlikleri baslatan ve tertip komitesi baskanligini yürüten çok degerli bir Ünyeli olan Arif Ismet Vidinli’dir. Arif Ismet Vidinli’yi eski Ünyeliler çok yakin tanirlar.  Arif Ismet Vidinli memleketi Ünye’yi hiç  unutmamis burada egitime önemli katkilarda bulunmustur.

Bodrum Gündogan beldesinde düzenlenen Nardugan Kutlamalari için görüstügümüz Arif Ismet Vidinli, eski dönemlerde Altaylar'da yasayan Türkler'in, bu senligi düzenledigini söyledi.

Bodrum Nartugan Senlikleri kutlama komitesi baskani Arif Vidinli bana kutlamalarla ilgili bir sürü belge ve bilgi göndermis ilgilerinden dolayi kendisine tesekkür ederim.

Bu kutlamalarin Ünye’de de yapilmasi için fikrini sordugumda. “Neden olmasin çok ta iyi olur” dedi

Ayrica Nartugan bayrami Türk Cumhuriyetlerinde, ve halen Rusya’da yasayan Ortaasya saman Türk halklari olan Tuva, Çuvas, Hakas, Yakut, Baskurt, Karaçay, Balkar, Özbek ve Nogay’larda kutlanmaktadir.

Kaynaklar:
Osman ONUKTAV  

Prof. Dr. Ilmiye Çig,

Türk Dünyasi Arastirmalari

Daha önce yayinlanan bu yazi güncellenmistir.