Türklerde Beşik kültürü

Etimologlar besik kelimesinin yazilis ve türeyisinin Türkçe olan bisik/pesik/pesük/besük' ten geldigini söylerler. Ve “pis pis” sesinden türedigi de tahmin edilmektedir

Simdi modern besiklerin yapildigi günümüzde eski sallama besiklerin modasi hâlâ geçmemistir. Köylerimizde bu eski tarz besiklerde çocuk büyütmek hâlâ geçerlidir. Özelikle Karadeniz bölgesinde  sikça kullanilan bu besikler hakkinda kisa bir yazi hazirladik.

Eskiden besige çok önem verilir her ailenin bir besigi olurdu, besik  Anadolu’daki köylerde hâlâ özelligini muhafaza etmektedir. Göçebeler tasimasi zor oldugu için besige pek iltifat etmeyip “Yelenbi” adini verdikleri salincakta çocuklarini büyütürler. Besik Osmanlilardan Besik ana kucagindan sonraki yuvadir. Hayata baslangiçtir. Buradan baslayan hayat, mezara kadar sürüp gider. O yüzden insan ömrü anlatilirken: “besikten mezara kadar” denilir.

Çok eskiden beri tanidigini anlatmak için “besigini sallamak” deyimi kullanilmaktadir.

Türk Dünyasinda Besik

Besik Türk olmayan halklarda da bulunmaktadir. Bur örnek komsu halklarin birbirleri ile olan kültürel alisverislerinin belirgin bir örnegidir. Gürcistan halki da besik kullanmistir.  Simdilerde Gürcistan’da kullanilan besikler Kipçak besikleridir.

Birçok Türk boylarinda tavana asilmis besikler de görülmektedir. Özelikle bu tür asma besikler Baskurt ve Tatar Türklerinde daha çok rastlanir..  Tatar ve Baskurt Türklerinde karsilasan deger bir besik türü de yüksek ayakli besiktir. Farki ayaklari ve gövdesinin genis ve dikdörtgen olmasidir. Geleneksel Baskurt ve Tatar besigi Macar besigini de animsatir. Burada akla ilk Hun medeniyetini gelir. Onlarin tarihinde Kipçaklarin da etkisi baskindi.  Kaynak Türksam.org.

Besik, Hiristiyan Türkleri olan Gagauz, Çuvas ve Karaimlerde vardir. Kirim Tatarlari ile Baskurt Türklerinin besikleri benzerlik tasirken, Karaçay, Balkar ve Kumuk besikleri ise birbirlerinin aynisidir.

Sibirya’daki Türklerin hayat sartlarinin farkliliklarindan dolayi besik bazi degisikliklere ugramistir. O bölgelerde besigin ayak tarafi bas tarafindan daha alçaktadir. Tuva Türklerinin pezigi (besik) çok ilginçtir. 20ci asra kadar Orta Asya besikleriyle ayniyken, daha sonraki dönemlerde degisime ugramis ve ayak kismi bas kismindan alçak yapilmaya baslamis.

Besik terimi ve besigin genel anlami

Besik, Türkçe bir kelime olup: “Süt çocuklarini yatirmaya ve sallayarak uyutmaya yarayan, tahta ve demirden yapilmis sallanir bir çesit küçük karyola” anlamina gelmektedir. Kelime, Eski Türkçeden beri kullanilmaktadir. Mecazi olarak da: “Bir seyin dogup gelistigi yer.” manasinda kullanilmaktadir. Kaynak: Eren 1999: 48

Günümüz Türk lehçe ve sivelerinin tamaminda besik kelimesi ya da besik kelimesinin ses degismesine ugramis biçimleri (bisik, besik.

Besigin Türklerde çok eski tarihlerden beri kullanildigi bilinmektedir. Orta Asya’da yapilan kazilarda M.Ö. 1ci Yüzyila ait bir Hun mezarlarinda bulunan malzemeler arasinda bulunan ahsap parçalar besik kalintilari olarak degerlendirilmistir.

Genellikle besik kullanimindaki asil amaç, çocugu dis etkilerden korumak, uyumasini hizlandirmak. Üzerine örtülen örtüler ile isigi kirmak ve besigin sallanmasini saglayarak çocugun rahatlamasina yardimci olmaktir

Osmanli Dönemi’nde özellikle sarayda kullanilan besikler degerli madenlerden ve agaçlardan yapilmistir. Bunlardan en ünlüsü Topkapi sarayinda sergilenen Altin Besiktir.

Besigin en önemli özelligi, bebek ve çocuklar için son derece güvenli olmasidir. Hangi sartta olursa olsun, çocuga zarar vermeyecek bir yapida ve çocugu yaralamayacak bir biçimde yapilmaktadir. Kaynak: Dergipark.gov.tr

Karadeniz’de besik yapimi ve biçimi

Ormanlarin bol oldugu çevremizde besik daha çok abanoz, ceviz, servi, kestane, kizilagaç, kayin vb. agaçlarindan yapilmaktadir.

Yarim daire seklinde hazirlanmis tahta  besigin ayak görevini görür. Orta bölümünde bebegin yataginin yerlestirildigi bir düzen vardir. Her iki yanda bulunan bosluklar ve besigin kol agaçlari tahta halkalar ve boncuklarla süslenmistir.

Besigin en önemli özelligi bebekler için son derece güvenli olusudur. Bebege zarar vermeyecek bir biçimde yapilmaktadir. Besigin bütün malzemeleri yuvarlak ve ovaldir. Hiçbir parçasinin delici ve kesici özelligi yoktur.

Çocuk besige bir kumasla sarilmaktadir. Besik devrilse bile çocuga zarar gelmesi mümkün degildir. Çocugun besige yatirilip baglanmasina Ünye’de “Bebek Belemek” denir.