Türkler Müslüman olduktan sonra da eski adetlerini uzun yillar yasattilar hatta bunlardan birçogu günümüze kadar ulasti. Günlük adetlerimiz içinde kullandigimiz birçok sey eski dinimizden Müslümanliga tasidigimiz inançlardir.
Türkler Hz. Ömer zamaninda Müslümanlikla tanistilar. Baslangiçta Müslüman Araplar Türklerden çok korktular ve her seferinde yaptiklari çok kanli savaslarda yenildiler, ilisliler ilerleyince bu yeni dinin kendi dinlerine benzedigini gördüler. Müslümanliga geçisleri 400 sene sürdü. Son Türk boyunun 1266 yilinda Islam’a geçtigini yazar tarihçiler.
1071 Malazgirt Savasinda Türk Ordularinin içinde henüz Müslüman olmamis Türk Boylari vardi, çogu Islam’a geçisi Anadolu’da tamamladilar.
Birden eski dinlerinden kopmalari mümkün olmadi, uzun yillar iki dini harmanlayip yasadilar geçen zaman içinde Islami kurallara uydular.
Baslarda Oguz Türkleri Islam dinini benimsemis olsalar da henüz eski din, yasamlarinda Islam’dan daha fazla yer tutmaktaydi.
Hatta Osmanli Beyligi 1299 yilinda kuruldugu zaman beyin kurucusu Otman Bey ve obasinda daha çok GökTanri dininin kurallari geçerliydi
Türkler eski adetlerini geleneklerini uzun yillar yasattilar hatta bunlardan birçogu günümüze kadar ulasti.
Günlük adetlerimiz içinde kullandigimiz birçok sey eski dinimizden Müslümanliga getirilmis inançlardir. Müslümanlik bunlari kabul etmez ve günah sayar
GökTanri Inanci
Türklerin Göktanri Inanci ve Samanizm birçok bakimdan Müslümanliga benzemekte idi.
Türkler, Islâmiyet’teki gibi tek bir Allah’a inaniyorlardi. Öteki dünya cennet cehenneme ve ruhun ölmezligi, Göktanri inancinda da mevcuttu.. Islâmiyet’te oldugu gibi Gök Tanri inanisinda da Tanriya kurban sunuluyordu. Türkler Islamiyet’ten önce de domuz yemezler, yalan söylemezler, hirsizlik ve zina yapmazlardi, yalan söylemek, dedikodu yapmak, düsmanlari bile olsa baska bir kimseyi aldatmak, zulüm etmek, hirsizlik yapmak, domuz beslemek ve etini yemek gibi hususlar büyük suç olarak kabul edilir ve bu suçlari isleyenler çok agir cezalara çarptirilirdi.
Kaynak Prof. Dr. Bugra Ekinci
Göktanri Inancinin
Günümüzdeki Izleri
Türkler Müslümanliga eski inançlarindan birçok seyi de birlikte getirdiler
Bugün bizim örf ve adetlerimizin çogu Göktanri inancina ve Samanizm’e dayanmaktadir. Normal vatandas bunlari Müslümanligin bir kurali hatta emri sanir, eski dinden getirdigimiz adet ve kurallar bizim için artik günahtir, Islam bunlari günah sayar, vatandaslar bunu bilmezler ve ayiramazlar.Islâmiyet’i kabulünden bu yana on asir geçmis olmasina ragmen, ilk dinden gelen bazi seyler halen canli olarak yasamaktadir.
Yasayan Adetlerden Örnekler:
Ay Tutulmasi
Türkleri ay tutulmasini ayin kurtlar ve ayilar tarafindan yenmesinden kaynaklandigini düsünmektedirler. Orta Asya’da bu yaratiklari korkutup kaçirmak ve ayi kurtarmak için de havaya tas atilmakta ve gürültü yapilmaktadir. Bu inanisin devami olarak bugün de Anadolu’da ay tutulmasi sirasinda havaya silâh sikilir, teneke çalinir ve gürültü yapilir.
Kirk Sayisi
Saman inanisina göre ruh bedeni 40 gün sonra terk etmektedir. Türk destanlarinda kirk sayisi çok yer alir. Oguz’un verdigi sölende, diktirdigi siriklarin boyu kirk kulaç uzunlugunda idi. Islâmiyet’te ölümün ardindan 40 gün geçtikten sonra Kur’an ve Mevlit okutma âdetlerinin, altinda Göktanri ve Saman gelenekleri yatar.
Mezarlardan Medet Umma
Toplumda ulu kabul edilen kisilerin ölümünden sonra ruhlarindan medet ummak ve bu yerler medet umulan yerler hâline gelmislerdir. Günümüzde mezar, türbe, yatir ve benzeri yerlerin ziyareti ve bunlardan medet umulmasi yardim talep edilmesi, mezarlara el ve yüz sürülmesi bez baglanmasi Gök Tanri ve Samanizm inanç sisteminin devami olarak ortaya çikmistir.
Öldü yerine uçtu
Göktürklerde ölüm, ruhun bedenden ayrilip uçmasi biçiminde düsünülüyordu. Bu yüzden de öldü yerine “uçtu” denilmektedir. Ayrica ruhun agizdan çikacagina inanilirdi hapsirinca onun için çok yasa deriz.
Türbe
Eski Türklerde büyükler için türbe formunda özel mezarlar (Bark) yapilir, Bark’in iç duvarlari ölünün yasarken katildigi savas sahnelerini gösteren resimlerle süslenirdi. Bunun Islamiyet teki karsiligi içi bezenmis türbelerdir.
Mezar
Islamiyet te asiri yüksek mezar, türbe ve süslü mezar taslari yasaktir.
Mezarlara tas dikilmesi ve bu tasin süslenmesi sadece Anadolu’da görülmektedir. Saman geleneginin devami olarak Anadolu’da gelin ve genç kizlarin mezarlari tel ve duvaklarla süslenmektedir.
NAZAR:
Anadolu’da halk arasinda nazar çok yaygindir. Bâai insanlarin olagandisi özellikleri oldugu ve bunlarin bakislarinin karsilarindaki kimselere rahatsizlik verdigine, inanilir. Bunun önüne geçmek için “nazar boncugu”, “deve boncugu”, “göz boncugu” v.s. takilir, eski bir Saman inanisidir.
KURSUN DÖKME:
Kursun dökme de eski bir Türk adetidir. Insana musallat olan kötü ruhlarin olumsuz etkisini ortadan kaldirmaya yönelik bir ritüeldi. Kursun dökme, günümüzde de Anadolu’da halk gelenekleri arasinda yasamaya devam etmektedir.
Hapsirmak
Eski Türkler ruhun agizdan çiktigini sanirlardi, bunun için hapsirdigimiz zaman çok yasa deriz, bu bir Göktanri dini inancidir.
Yasar Karaduman
Kaynaklar
Dr. Mustafa TALAS, Inönü Üniversitesi
Gazi Üniversitesi Haci Bektas Veli Arastirma Merkezi Yayinlari.
Islâm Ansiklopedisi “Bektasilik Maddesi”
Mehmet ERÖZ, Eski Türk Dini
Türk Dili ve Edebiyati Dergisi, Istanbul
