ÜÇ KIRKBEŞ TRENİ Aslında adı Çarşamba treniydi.

 Çarsamba tren istasyonundan Samsun’a; sabah, ögle, aksam ve saat üçü kirk bes geçe olmak üzere, günde dört sefer yapilirdi.

Seferler hep karsilikli olurdu. Yapilan bu seferlerde en yogun yolcu trafigi, üç kirk bes treninde yasanirdi. Çünkü Ünye, Terme ve diger yörelerden gelen yolcular, bu sefere ancak yetisebilirlerdi.

Karayollari geregi kadar gelismemisti. Yollar bozuk ve bakimsizdi. Daha çok eski kamyonlar ve at arabalari ile yolculuk yapilirdi. Kamyon veya at arabasi bulamayip, bunlara verecek parasi olmayanlar Çarsamba tren istasyonuna yaya olarak gelirlerdi. Samsun’a karayolu ile gitmek o kadar da kolay degildi. Bir kere yolculuk pahaliydi.

Bakimsiz ve bozuk olan yollarda, vasita bulmak zor oluyordu. Ara sira kamyonlar, otobüsler, kaptikaçtilar yollarda seyir halinde olsalar da; yolculuk sikintiliydi. Vasitalar sik sik lastik patlatiyordu. Lastik tamiri, kaptanin ve yardimcisinin en az yarim saat zamanini aliyordu. Yolcular tamirat süresini, kisin sogukta yazin sicakta arabanin içinde veya disarida geçirirlerdi.

Zor ve mesakkatli bir yolculuktu. En güvenli ve hizli ulasim araci yine kara trendi. Yukarida da belirttigimiz gibi; Samsun’dan Çarsamba’ya günde karsilikli dört sefer yapilirdi. Yapilan bu seferlerle Çok miktarda yük ve yolcu tasinirdi. Yolcular genellikle trenle yolculuk etmeyi tercih ederlerdi. Trenle yolculuk güvenliydi. Gidilecek yere zamaninda ulasilirdi. Ve her yönü ile karayolundan daha ucuzdu.

Hiç aksatmadan, dakika gecikmesi olmaksizin tam saatinde istasyondan hareket ederdi. Yolcu ve yük vagonlarinin birlesmesinden olusurdu. Adina, yolcu posta treni ya da katar denilirdi. Katarlarin, demir yollari idaresi tarafindan verilmis özel numaralari vardi. Örnegin; “ 368” nolu tren, “912” numarali katar gibi… Trenler, bu numaralarla isimlendirilir ve anilirdi. Hiç yolcu almayan, sadece yük tasiyan vagonlara “MARSANDIZ” adi verilirdi.

Trenler, oldukça dakik ve dikkatli çalistirilmasi gereken ulasim araçlariydi. Egitilmis personelleri vardi. Öyle de olmasi gerekirdi. Örnegin; makasçi vardi. Bunun görevi, vagonlari birlestirmek ve demir raylarin yönetimini tayin etmekti. Hareket memuru vardi. Trenin hangi saat, hangi dakika ve hangi istasyonda olacagini o belirlerdi. Trenlere biletle binilirdi.

Biletler istasyondaki giselerden alinirdi. Ücretleri birinci mevkii, ikinci mevkii ve üçüncü mevkii olarak siniflandirilmisti. Birinci mevkii kompartimani digerlerinden daha konforluydu. Ama bileti de ötekilere göre pahaliydi. Her yolcu biletteki numara ve mevkiine göre yerine otururdu. Biletleri kontrol eden görevliye “KONDÜKTÖR” denilirdi.

Üç Kirk Bes Treni, Çarsamba Samsun arasindaki “40” km’ lik yolu, degisik küçük istasyonlara ugrayarak iki saate yakin bir sürede tamamlardi. O istasyonlarda yolcu alinir, yolcu indirilirdi. Çarsamba’ dan hareket ettikten sonra ilk istasyon “MELIK” ti. Melik, küçük bir yerlesim yeriydi. Orada fazla durulmazdi.

Melik’ten sonra gelen istasyon Dikbiyik’ti. Dikbiyik o zamanlar nahiyeydi. Bugünkü idari yapilanmada belde statüsünde bir yerlesim yeriydi. Nahiyeleri nahiye müdürleri yönetirdi. Dikbiyik, öteki istasyonlara göre daha kalabalikti. Yolcusu ve yükü çok olurdu.

Tren orada biraz daha fazla dururdu. Buradan sonraki istasyonlar sirasi ile Ulas, Hamzali ve Güdedi’ydi. Bunlar küçük istasyonlardi. O duraklarda fazla durulmazdi. Yolculari da yükleri de az olurdu.

Bu istasyonlardan sonra Tekkeköy gelirdi. Tekkeköy henüz ilçe olmamisti.Orasi da Dikbiyik gibi nahiyeydi.Tekkeköy, Dikbiyik’tan biraz daha büyükçeydi.Yolcu ve yük orani Öteki duraklara göre yogundu.Bu nedenle tren orda biraz daha fazla kalirdi.Sirada  Kerimbey, Kirazlik ve Derbent vardi. Derbent duragindan yolcu alinmaz, oradan lokomotifin ihtiyaci olan su alinirdi.

Derbent istasyonu ile Samsun tren gari arasinda, bes yüz metre araliklarla iki adet tünel vardi. Tren, o tünellerin içinden geçerdi.”1956” yilinda, karayollari sahilden ulasima açilinca tüneller kaldirildi. Demiryolu ise biraz daha deniz kenarina çekildi.

Trenle, Çarsamba Samsun yolculugu sona eriyor. Samsun tren garina, bes km’lik yolumuz kaldi. Makinist bey, simendiferin hizini biraz yavaslatir. Düdügü kullanma süreci baslamistir. Tren makinistleri genellikle sanatkâr ruhlu insanlardir. Duygusal ve hassas kisilige sahiptirler. Maharetli parmaklari ile tren düdügünü bir müzik aleti ve enstrüman gibi ustalikla kullanirlar. Bazen uzun bazen kisa araliklarla ona ahenkli, kulaga hos gelen düzgün bir ses verirler. Duyanlar ve dinleyenler sevdikleri, hoslandiklari bir müzik parçasi çaliniyormus gibi haz duyar, zevk alirlar. Makinistlerin bu sekilde ahenkli düdük çalmalari daha çok bayramlar ve özel günlerde yasanir.

YAPILIS VE KAPANISI

Yapimina Cumhuriyet’in ilk yillarinda “1924” te baslanan Samsun Çarsamba treni dar hat olarak insa edilmistir. Uzunlugu kirk km’dir.”1926” yilinda resmen çalismaya baslamistir.

Temeli “ATATÜRK” tarafindan atilan Türkiye’de ilk kez hayata geçirilmis bir özel sektör yatirimidir. Imtiyaz sahibi, “Samsun Sahil Demir Yollari Türk Anonim Sirketi” dir. Bu sirket tarafindan “1933” yilina kadar çalistirilmis; daha sonra devlet tarafindan satin alinarak demir yollari idaresince isletilmeye baslanmistir. “1958” yilinda kisa bir süre, islevsizlik nedeniyle kapatilan, sonra açilip tekrar kapatilan Samsun Çarsamba tren hatti; “1980” yilinda yeniden isletmeye açilmistir. Kara tren artik yaslanmistir. Eski yillardaki gibi gereken ilgiyi görmemektedir. Tasima ve posta hizmetleri yok denecek azalmistir. Ülkemizde karayollarindaki hizli gelisme, tren yolu tasimaciligini büyük ölçüde etkilemistir. Isletme, devamli zarar ediyor olmustur. Uzun yillar ulasim ve tasimacilikta hizmet veren Samsun Çarsamba hattinin yolcu ve yük seferleri “2003” yilinda tamamen kaldirilmistir. Bu tarihi hat günümüzde artik yoktur.

Seferleri kaldirilip tarihin derinliklerine gömülen Samsun Çarsamba treninin, Ikinci Dünya Savasi öncesi ve sonrasinda topluma ve yöre insanina büyük hizmetleri olmustur. Yüklerini ve kendilerini gidecekleri yerlere, rahat ve ucuz tarifeyle bu tren tasimistir. Karadeniz insani, bu hat sayesinde tren ve demiryoluyla tanismis, ulasim hizmetlerinden geregi gibi yararlanmistir.

Samsun tren garinin bugünkü bulundugu alanda, Devlet Demir Yollarinin büyük çapta arsalari vardi. O yerlere arsa degil arazi demek daha uygundu. Kuzey tarafi denize dayali idi. Vali konaginin yanindan baslayarak doguya dogru, Mert irmagina kadar uzanirdi. Bu alanin bir bölümü park ve bahçelere ayrilmisti. Her taraf yemyesildi. Degisik türde agaçlar dikilmisti. Süs agaçlari, akasyalar, palmiyeler, okaliptüsler ve çam çesitleri etrafa çok güzel bir görünüm veriyordu. Yolcularin dinlenecegi ve iyi vakit geçirecegi bakimli parklar  yapilmisti. Parklarda tertemiz kanepeler ve oturma yerleri vardi.

Devlet Demir Yollari, Cumhuriyetin en önemli kazanimlarinin basinda geliyordu. Ulastigi her yere uygarlik ve güzellik getiren bir kurulustu. Daha önceki yillarda yol genisletilmesi nedeniyle yikilan Samsun gar binasi bir sanat saheseriydi. Ikinci katinda deniz manzarali büyük bir restoranti vardi. Gar Lokantasi olarak ünlüydü. Samsun sehrine gelen konuklar genellikle burada agirlanirdi.

Devlet Demir Yollari, ulastigi yerlere uygarlik ve güzellikler getiriyor demistik ya! Bu bir gerçekti. Vali Konagi yakinlarinda, bahçe içinde çok güzel bir lokal vardi. Bir nevi sanat evi gibiydi. Degisik müzik agirlikli dügünler, eglenceler, özel günler, genellikle bu mekânda yapilirdi. Adina “DEMIRSPOR” lokali denirdi. Bu lokal, Devlet Demir Yollarinin spor ve kültür hareketinin önemli bir parçasiydi. O yillarda Samsun sehrinin eglence ve kültür merkezlerinin  basta geleni burasi sayilirdi. Buralara istasyon muhiti derdik.Gece gündüz hareketli ve devamli kalabalik olurdu.

Bu arazi üzerinde demir yollarinin çok binalari vardi. Almanlar tarafindan yapilmisti. Yapildigi dönemin mimari özelliklerini tasiyordu. Daha düne kadar duruyordu.”Kentsel dönüsüm projesi” kapsaminda, Samsun sehrini denizle kucaklastirmak adina; o güzelim binalar yikildi.Yikilan binalar kent disina tasinarak yeniden insa edildi ama; Samsun’un önemli bir tarihsel dokusu bellegimizden silinerek kaybolup gitti...

DIPNOT:

Bu yazinin hazirlanisinda, Sayin Cemil Baskin’in özel arsivinden büyük ölçüde yararlandim. Cemil Baskin bir demiryolu emekçisinin çocugu. Arastirmaci-Yazar. Samsun’da yayinlanan “Baris Gazetesi” sahibi ve basyazari. Kendisine tesekkür ediyor, selam ve sevgilerimi sunuyorum.

Üç Kirk Bes Treninin Çarsamba ayagindaki bilgiler için; Çarsamba eski belediye baskanlarindan “Kemal Karapiçak” yardimci oldu. Çarsamba’dan Samsun’a kadar olan istasyonlarin sirasi ile yazilisi, onun verdigi bilgiler dogrultusunda gerçeklesti. Su anda binalari yok olmus, raylari sökülmüs eski tren istasyonunu onunla beraber gezdik ve çok degerli bilgiler topladik. Kendisine tesekkür ediyorum. Buradan selam ve sevgiler gönderiyorum.