Ünye’den Portreler “Deli Kaymakam” ÖMER BEDRETTİN UŞAKLI (1904 - 1946)

ÜNYE TARIH ARASTIRMA GRUBU

A. KABAYEL – A. D. VARILCI

En güzel görüntüyü yakalamaya çalistigi Çakirtepe’den Ünye’ye kus bakisi bakan, melankolik bir yalnizlikla siirler olusturmaya çalisan bu saire Ünyeliler “Deli Kaymakam” lakabini takmistir.

  “Ünye’den Portreler” basligi altida sunmaya çalistigimiz isimler genellikle Ünye kökenli ailelerden gelen taninmis kimselerdir. Bunlardan bir kismi, babasi ve dedesi Ünyeli olmasina ragmen Ünye’de dogup Ünye’de yasamamis, hatta Ünye’ye hiç gelmemis kisilerdir.

Örnegin Cumhuriyet’in ilk bes bestekârindan biri olan Ulvi Cemal Erkin’in babasi, hatta dedesi Ünyeli olmasina karsin kendisi Ünye’de hiç bulunmamistir. Ömer Bedrettin Usakli ise, Ünye ile ailevi bir bagi olmamasina karsin 1932-1933 yillari arasinda kaymakamlik yaptigi Ünye’de iki yila yakin kalmistir. Iki yil içerisinde Ünye’de önemli izler birakan bu ünlü sairin sanatinda süphesiz Ünye’den aldigi ilhamin da özel bir yeri vardir.

Sairler Diyari Ünye

Cumhuriyet’ten önce 1886-87 yillari arasinda Ünye’de kaymakamlik yapan Sair Esref, Erzurumlu Asik Emrah (ölümü 1854) ve Bayburtlu Zihni (1798-1859) gibi sairlerin de yolu Ünye’den geçmistir.

Erzurumlu Asik Emrah Ünye için yazdigi uzun siirinde “Gerçi vardir suarasi (sairleri) Ünye’nin” demesine ragmen, Ünye’den önemli bir sair çikmamistir. Ama sairlere ilham veren bir belde olarak, yolu Ünye’den geçen kalem erbaplari Ünye için övgü dolu dizeler yaratmislardir.

Bu sairlerden biri de Ünye’de kaymakamlik yapan Ömer Bedrettin Usakli’dir. Ünye’de kaldigi süre içerisinde, diger sairler gibi Ünye’nin ikliminden, dogasindan ilham alarak siirler yazmistir. Sairin “Benim gönlüm sarhostur yildizlarin altinda”, “Egilmez basin gibi / Gökler bulutlu Efem”, “Kapildim gidiyorum / Bahtimin rüzgarina” ve  “Anlat bana gül bahçesi gördün mü dikensiz” gibi pek çok siiri bestelenerek sarki yapilmistir.

Ünye’den Artvin’e tayin edildikten kisa bir süre sonra da Ünye için “Deniz Hasreti” siirini yazmistir.

Deli Kaymakam

1932-33 Yillari arasinda Ünye’de yasayan çogu kisi, adini ve siirlerini tam olarak bilmese de Ünye’de bir sair kaymakamdan söz eder. En güzel görüntüyü yakalamaya çalistigi Çakirtepe’den Ünye’ye kus bakisi bakan, melankolik bir yalnizlikla siirler olusturmaya çalisan bu saire Ünyeliler “Deli Kaymakam” lakabini takmistir.

O yillarda tek tük agaçlarin yer aldigi, daha çok çiltilikla dolu olan Çakirtepe’ye bu isim belki de tepenin çiplak olmasindan dolayi verilmisti. Yine de var olan agaçlarin gölgesinden Ünye’yi izlemek, o yillarin Ünye’sini terennüm etmek sadece siir yazmak için degil siiri yasamakla özdesti.

Çakirtepe yillarca sair kaymakam Ömer Bedrettin’in biraktigi gibi kaldi. Çakirtepe’deki Ermeni Mezarligi giderek küçülürken Türbe Mezarliginin devami olarak genisleyen Elmalik Mezarligi tepenin diger yüzünü doldurdu. Bir zamanlar kent nüfusunun çogunlugunu olusturan Rumlarin mezarlari ise tamamen sir…

Çakirtepe’nin dorugundaki düzlüge 1980’li yillarda bir kir kahvesi yapildi. Ayni zamanda Ünye Pidesi (yavlu) yapilan bu yere, sair kaymakamin adi verildi:

Ömer Bedrettin Usakli Parki.

Ünyeliler kisa bir süreligine de olsa, sair kaymakama taktigi lakabin ayibini silmeye çalisti. Ancak parka verilen bu isim kalici olmadi, birkaç yil sonra degistirildi.[1]

Ömer Bedrettin Usakli (1904 - 23 Subat 1946)

Soyadi kanunu çiktiginda Gökbelen soyadini alan Ömer Bedrettin daha sonra annesinin memleketine ve dogdugu yere izafeten soyadini  “Usakli” biçiminde degistirmistir. Bir mektupta kendi yasam öyküsünü söyle anlatir:

“1904 Senesi Agustosunun 24’ünde Usak’ta dogmusum. Amasya’nin Karahacip Köyü’nden Mehmet Aganin oglu olan babam, (Ömer Lütfü Ef) Istanbul’da medrese tahsilini , Kuzat mektebini bitirmis, Arapça ve Acemce ögrenmis, çaliskan, iyi ahlakli bir adamdi; annem; Usak’in taninmis ailelerinden Ali Mollazadelere mensup çok hassas bir kadindi.”[2]

Ömer Bedrettin ilk tahsilinin bir kismini babasinin kadi bulundugu Usak’ta görür. Babasindan Arapça ve Acemce dersler alir, Rumeli ve Anadolu’nun çesitli yerlerini gezerek degisik ilkokullarda okur. 1918’de geldigi Istanbul’da Nisantasi Sultanisi leyli (gececi) kisminda okur. Oradan Kabatas’a nakledilir. Babasi Sivas’a kadi olunca, annesi ve küçük kardesiyle birlikte Yunan isgaline ugrayan Usak’tan zorlukla kaçarak Sivas’a gelirler. Sivas Sultanisi’ne nehari devam eder. Edebiyata meraklidir. Ögretmeni Cenap Muhittin’den tesvik görür, dönemin sairleri ve siirleri üzerine bilgi alir. Siire yönlenir.

1923’te tekrar Istanbul’a giderek Kabatas Lisesi’nden mezun olur.

1924’te Mektebi Mülkiye’ye girer.

Yasam öyküsünün bu kismini yine kendi kaleminden verelim:

“1927’de Mülkiye’yi bitirdim. Vilayet Maiyet memuru olarak Bursa’ya tayin edildim. Oradan alti ay kadar Maiyet memurlugu ve Türkçe hocaligi, sonra Tirilye nahiyesinde üç ay kadar Nahiye müdür vekilligi yaptim. Üç ay da Mudanya’da kaymakam vekilliginde bulundum ve 1928’de asil kaymakam oldum. Antalya’nin Manavgat kazasinda, Ünye’de, Savsat’ta, Artvin’de kaymakamlik yaptim. Ve simdi de üç senedir Edremit’te kaymakam bulunmaktayim.”[3]

Sairin dogadan etkilenmesi ve özellikle deniz üzerine yazdigi siirler Bursa ve Antalya’da baslasa da (Ilk kitabi Deniz Sarhoslari bu temayi islemektedir) özellikle Ünye’de yasadiktan sonra denizle olan duygusal bagi iyice artar. Ünye’den Artvin’e tayin oldugu 1933 yili Agustos’unda Ünye’ye ve denizine olan özlemini Deniz Hasreti isimli siirde dile getirir. Ayni siir 15 Nisan 1942’de Yeni Dergi’de “Denize Hasret adi ile yayinlanir. 1960’li yillarda Ortaokullarda Türkçe kitaplarinin okuma sayfalarinda yer alir.

Deniz Hasreti

Gözümde bir damla su deniz olup tasiyor.

Çöllerde kalmis gibi yaniyor, yaniyorum.

Bütün gemicilerin ruhu bende yasiyor;

Basimdaki gökleri bir deniz saniyorum.

Nasil yasayacagim ey deniz, senden uzak?..

Yanip sönüyor gözlerimde fenerin!..

Uyuyor mu limanda her gece sallanarak,

Altundan çivilerle çakilmis gemilerin?...

Sevmiyorum suyunda yikanmamis rüzgari;

Dalgalarin gözümde tütüyor mavi, yesil...

Içimi güldürmüyor sensiz ay isiklari;

Ufkunda yükselmeyen günesler günes degil!

Bir gün nehirler gibi çaglayarak derinden

Daglardan, ormanlardan sana akacak miyim?

Ey deniz, söyle bir gün sana bakacak miyim?

Elma bahçelerinden, findik bahçelerinden? 

Dip Notlar:

 [1] Ömer Bedrettin Usakli Parki’nin adi degistirilerek, son günlerini burada geçiren Ünye Belediye Baskani merhum Sami Soysal’in adi verildi.

[2] 18 Subat 1938 tarihli bu mektuptan M. Behçet Yazar, Edebiyatçilarimiz ve Türk Edebiyati, 1938 adli eserinde s. 331-338 bahseder. Aktaran: Ömer Bedrettin Usakli, Bütün Eserleri, Yayina Hazirlayan Prof. Dr. Inci Enginün, TDK Yay. S. 149. [3] Age, s. 150