Ünye Hapishaneleri

Irfan ISIK

Ülkemizde, 1928 yilinda yapilan ilk nüfus sayimi ile 1955 yilinda yapilan sayim arasinda Ünye kasabasinin merkez nüfusu hep bes bin kisi civarinda olmustur. 

Suç da, suçlu da azdi o yillarda Agir ceza mahkemesinin Ünye’de bulunmadigi  o yillarda, agir suç zanlilari, Ordu ceza evinde tutulur, Ordu agir ceza mahkemesinde yargilanilirlardi. Ceza evi olarak kullanilan bina Ordu’daki falezin en yüksek noktasina insa edilmis olan kiliseydi. Simdi müze olarak kullaniliyor.

Ünye mahkemeleri hafif suç zanlilarini yargilar, hapishane görevi için kimi zaman bir debboyu, kimi zaman bir camiyi, jandarma komutanligi bodrumunu, kimi zaman da halktan kiralanan bir binayi kullanirdi.

Benim ceza evi binalari ile tanismam, Ikinci Dünya Savasi yillarina rastlar. Türkiye, bu  savasta tarafsiz kalmayi basarmis, ancak savas biterken yararimiza olacagini sandigimiz siyasi bir kararla 23 subat 1945 tarihinde Almanya ve Japonya’ya savas ilan etmis fakat silah atmamisti.

TSK 45 yasina kadar olan erkek nüfusunu  yedek asker olarak  silah altina almis, en büyük ordu olarak savasa hazir tutmustu. TBMM bu asiri mevcutlu orduyu ve halki olasi bir savasta besleyebilmek için bir  kanunla tüm gida maddelerine ve üretimine el koymus, büyük bir erzak depolama isine girismisti. Ihtiyaç maddeleri ve özellikle de ekmek temini karneye baglanmisti.

Insanlarin ekmek ihtiyacinin standart gramaji, büyük ölçüde, ekmekle beslenen Türk insanina yetmiyordu. Ekmek karaborsadaydi.

Hapishanedeki mahkum ve tutuklular, günlük istihkaklari olan ekmeklerini satiyorlardi. Hapishane idaresi de bu duruma göz yumuyordu.]

Depremden sonra Saray camii Ceza evine dönüstürülmüstü. Caminin hapishane yapilmasinin bas nedeni, ahsap ve tek katli bir bina olmasiydi galiba.  1939 Erzincan depreminden sonra çok az sayida olan Ünye mahkumlari  için bu küçücük  ahsap ve alçak bina, depreme hem daha dayaniklidir, hem de yeterlidir diye düsünülmüs olmali. 

Saray camii,depremden önce  ibadete açik degildi. Harapti. Terk edilmisti.

Zaten depremden sonra kurtarma ve enkaz temizligi için tüm hapishaneler bosaltilmis, mahkumlar Erzincan’a gönderilmisti.  

Askerler, mahkumlar ve sag kalan yerli halk, otuz üç bin ölüyü gömecek mezari kazamiyorlardi. Çünkü yerde bir m. kalinliginda kar vardi. Soguk eksi otuz dereceydi. Toprak elli Cm kalinliginda beton blok gibi donmustu. Kazma islemiyordu topraga. Daglardaki kurtlar sehre ve depremin vurdugu köylere inmis, ölüleri yiyorlardi. Kurtaricilar ölüleri topluyor, ayakta kalmis duvarlarin dibine yigiyor; Sonra da duvari üstlerine yikarak enkaz altina gömmüs oluyordu ölüleri.

Kurtaricilar can ve gönülden çalisip bahara kadar depremin izlerini sildiler.

Mahkumlarin bir teki, idamliklar bile bu felaketten faydalanip kaçmamisti. Çalismalar biter bitmez 1940 yilinda, bu soylu davranis genel bir afla ödüllendirildi.

Uzun süre hapishane olarak kullanilan bir baska bina, Tepe mevkiindeki Debboy’du. Ünye Osmanlinin bir Sancagi iken yapilan bu bina askeri mühimmat deposu olarak kullanilmisti.

Ünye’ye agir ceza mahkemesi gelip mahkum ve tutuklu sayisi artinca, cami ve kiralik bina gibi küçük ceza evleri ihtiyaci karsilayamaz olmus, görev bu kez, büyük bir devlet binasi olan Debboy’a verilmisti.

Debboy bir tas  binaydi. Ve kent merkezine bakan cephesinde küçük bir avlusu vardi. Avlu kalin ve çok yüksek bir tas duvarla çevrilmisti. Bu avlu tutuklu ve mahkumlar tarafindan disarida temiz hava alma ve yürüyüs yapma  (volta vurma)  alani olarak kullaniliyordu.

Tutuklu ve mahkumlarin buradan mahkemeye götürülüsleri, görenleri soke ederdi her seferinde. 

Kelepçe ile önlerinde baglanan elleri yetmezmis gibi bir de, zincirle birbirlerine baglanip asker adimlariyla yürüyüsleri insan vicdanini yaralayan bir görünüstü.

Bugünkü, modern mimari planla özel olarak yapilmis M tipi Açik ve Kapali Ceza Infaz kurumu isimli sonuncusuyla bes adet ceza ve tutuk evi ile kadin hapishanesi olan bir Imamevi gördüm Ünye’de.

Bu bes ceza evini Sirasiz olarak saymak gerekirse birincisi debboydu.

Ikincisi Saray camii…Üçüncüsü, simdiki emniyet binasinin yerinde eskiden iki bina vardi. Biri Adliye, öteki jandarma komutanligi binasi olarak kullaniliyordu. Jandarma komutanliginin bodrum kati hapishaneydi.

Dördüncüsü:

Kaledere Ilkögretim okulunun arsasi, okulun oraya yapilmasi karari alindigi sirada artik ölü gömülmeyen terk edilmis bir  mezarlikti. Mezarlik duvarinin önünden bir sokak geçiyordu. Mezarligin tam karsisinda, sokagin öte yakasinda, kapisi sokaga açilan iki katli küçük bir tas bina vardi.

Daha sonra Adalet Bakanligi o binayi kiraladi . Ceza ve tutuk evi olarak kullandi. Büyük cami önünden  Çinarlik mevkiine çikan yol genisletilip yeniden yapilirken, önce magaza, sonra hayvan yemi deposu, daha sonra da hapishane olarak kullanilan bu kagir bina yikilarak arsasi yol oldu.

Bunlarin disinda bir de Imamevi

Kadin hapishanesi vardi

Cumhuriyet Ilkögretim Okulu’nun yanindan yukari çikan yolun sagindaki bir evdi hapishane. Evin sahibi kadin, Hapishanenin kadin gardiyaniydi ayni zamanda. Gardiyanin  Erkek  lakapli kizi, orta okul sinif arkadasimdi.

Bir-ikiyi geçmeyen mahkum ve tutuklu kadinlarin bir odasi mi var evinizde, yoksa birlikte mi kullaniyorsunuz evin odalarini? Diye sordugumda:

Lan gebertirim seni diye üstüme yürür, cevap vermezdi. Güzel ve alimli bir kizdi. Evlerinin cezaevi olarak kullanilmasini hazmedemiyordu galiba.

Osmanlidan kalma bu sistem cumhuriyet Türkiye’sinde de hiç degismeden Uygulandi uzun yillar.

Mahkemelere götürülen agir suçlarda kadina verilen cezalar için özel bir hapishane yoktu.

Kadinin bulundugu beldedeki en yasli ve en güvenilir imamlardan birinin evi ceza infaz evi olur, mahkum kadin onun nezaretinde cezasini çekerdi.