Ünye Haznedar Süleymanpaşa Sarayı nasıl yandı?

Yasar KARADUMAN

Süleyman Pasa kimdi, Ünye’ye nereden geldiler,  Çarsamba’da oturmayi tercih eden Pasa neden Ünye’ye bu sarayi yaptirdi?

Saray 1855 yili bir Ekim ayinda rüzgârli bir gecede mutfakta çikan bir yangin nedeniyle çinar agaci tarafindaki yarisi yandi

Degerli okuyucular geçen sayilarda Feneralti kayaliklari ve saray duvarlari hakkinda yazdigimiz yazilarda Feneralti kayaliklarinin Süleyman Pasa Sarayi, duvarlari ve hamami için alinan taslar nedeniyle bugünkü haline geldigini yazmistik. Bu sayida sarayin nasil yandigina bakacagiz.

Süleyman Pasa kimdi, Ünye’ye nereden geldiler, çiftlikleri,  cami medrese imaret, kütüphane, çesme gibi eserleri olan ama agirlikli olarak Çarsamba’da oturmayi tercih eden Pasa neden Ünye’ye bu sarayi yaptirdi?

Sarayi Ermeni ustalar yapti

Sarayin yapiminda tas isçiliginde usta olan Ermenilerden yararlanilmistir.  Ünye ve civarindaki köylerden getirtilen Ermeni tas isçileri saray duvarlarini, bir önceki Bizans sarayinin eski duvarlari önüne örmüslerdir. (Burada Süleyman Pasa Sarayindan tahminen yedi yüz yil kadar önce bir saray daha vardi. Bu ilk sarayi da ondan önce yapilmis baska bir saray üzerine oturtulmustu. Daha sonra Bizans Imparatoru olacak olan Adrenikos Komenos bu ilk sarayi tamir ettirdi. Ileride tamir ettirdigi bu sarayda gözaltinda tutulacakti. Süleyman Pasa Sarayi buraya yapilan üçüncü saraydi ve buraya yapilmasi tesadüf degildi. Ayni anda bugün yolun kenarinda duran hamamin da yapimina baslanmistir. Hamam önceleri, saraya gelen misafirler ve hizmetliler için yapilmisti. Saray mensuplari için ayrica sarayin içinde iki hamam daha vardi.

Geçen sayilarda yazdigimiz gibi, fenerin altindaki derin ve genis bosluk, önce buraya yapilmis Bizans sarayi için alinan taslar nedeniyle oyulmus ve bundan yedi yüzyil sonra Süleyman Pasa Sarayi taslari da tekrar buradan alinmisti. Binli yillarda yapilan ilk saray ise, yine ondan 700 yil kadar önce yapilmis baska bir saray kalintilarinin üzerine oturtulmustur. Yani burada üç saray üst üste insa edilmistir.

Süleyman Pasa sarayda fazla oturamadi

Sarayin yapimina 1808 yilinda baslandi ve tam yedi sene de bitti.  Bu saraya Ünye Sancak Beyligi Sarayi da denildi. Süleyman pasa yaptirdigi bu sarayda fazla oturamadi.. Saray bittikten üç yil sonra 1818 yilinda hayata gözlerini yumdu.

Trabzon’dan Alanya’ya tayin edilip yola çikip Çarsamba’ya ugradigi sirada vefat etti. Mezari Çarsamba’da Ridvan Bey camisinin bahçesindedir.

Saray onun ölümünden sonra otuz yil daha Ünye’yi süslemeye devam etti.

Sarayi en son gören 1848 yilinda Ünye’den geçen Fransiz gezgin ve ressam Jules Laurens oldu. Saray tahminen 1850 veya 1852 yillarinda bir gece ansizin yandi

Saray’in ünü tüm Imparatorluga yayilmis ve Istanbul’daki Sultan’in kulagina kadar gitmisti. Tüm isiklari yakildigi zaman, denizden  geçen yelkenliler tarafindan hayranlikla seyredilmis, Ünye’de öyle saray yapilmis ki adeta bir peri sarayi gibi denizin ortasinda yüzüyor  denilerek anlatilmisti.

120 odali muhtesem saray tüm isiklari yakildigi zaman çok uzaklardan geçen yelkenli gemiler tarafindan hayranlikla izlenir, yüzen bir saray gibi görünürdü.

Sarayin Resmini Kim Çizdi?

Sarayin elimizdeki resimlerini, Karadeniz’de bir seyahate çikan ve sarayda misafir edilen Fransiz Ressam Jules Laurens çizmis, bize ve dünya sanat tarihine ölümsüz bir eser birakmistir.

Elimizdeki tüm bilgiler Fransiz ressamin çizimlerine ve anlattiklarina dayanmaktadir.  Jules Laurens saraya hayran kalmis, altin yaldizli süslemeler, kumaslar, havuzun mermeri ve duvarlardaki tablolardan büyülenmistir. Ünye kalesini de çizen ressamin Anadolu seyahati sirasindaki anilari, 1998 yilinda Yapi Kredi Kültür Sanat Yayincilik, Istanbul Fransiz  Kültür Merkezi ve Paris Güzel Sanatlar Akademisi isbirligi ile hazirlanan” Jules Laurens’in Türkiye yolculugu  (Le voyage de Jules Laurens en Turquie) sergisi dolaysisi ile Yapi Kredi Bankasi tarafindan bir katalog halinde yayinlanmistir…

Saray yaniyor            

Saray 1855 yili bir Ekim ayinda rüzgârli bir gecede mutfakta çikan bir yangin nedeniyle çinar agaci tarafindaki yarisi yanmistir.  Yangin karsi tarafta bulunan ahirlara ve depolara siçramis oldukça çok sayida at, öküz, inek koyun, yanarak can vermistir. Tüm erzak da dâhil her sey çok kisa zamanda yanip kül olmustur. Alt katlarda bulunan yasli hizmetkârlardan, hastalardan ve çocuklardan olmak üzere yedi kisinin dumandan boguldugu rivayet edilmektedir.

Sarayin üst katlarinin ahsap olmasi, odalarin tavanlarindaki, duvarlardaki ve agaç kisimlarinin bezemesi için boya kullanilmasi yangini hizlandirmistir.

Yangin nedeniyle gökyüzü kipkirmizi olmus bu kirmizilik denizden geçmekte olan yelkenliler tarafindan hayret ve saskinlikla izlenmistir.

Sarayla beraber saginda ve solundaki pasaya yakin ve komsu olabilmek için yapilmis erkân ve esraf konaklari da tutusmus onlar da kurtarilamamistir.

Rüzgârin etkisi ile çok uzaklara savrulan yanan tahta parçalari ve kivilcimlar Ünye içinde ve yakin köylerde baska yanginlara da sebep olmus, harmanda toplanan ürünler, misirlar ve bugdaylar ot yiginlari ve bazi ahsap evler tutusarak yanmis o gece ve ertesi gün Ünye ve civarinda tam anlamiyla bir felaket yasanmis hayvan ve insan zayiatlari olmustur.

Sarayda yangin esnasinda Süleyman Pasa’nin hanimi kendisinden sonra Trabzon valisi olan oglu Osman Pasa’nin annesi Erbaa’dan Içerlioglu kizi Safiye Hanim oturuyordu,  yasli ve hasta idi,  Safiye Hanimin kurtarilamadigi ve dumandan bogularak öldügü anlatilmaktadir. Etraftaki su kuyularindan, sarayin sarnicindan ve denizden alinan su alevlere karsi koyamamis, o gecenin firtinali olmasi yanginin çevre konaklara ve ahirlara siçramasina neden olmustur.

Saraydan günümüze çesmesi, hamami ve havuzu kalmistir. Buraya uzun yillar bina yapilmamistir.  Pasabahçe olarak sehrin ortasinda yemyesil kalmistir.  Burada atmisli yilarda bir de yazlik sinema yapilmisti. “Pasabahçe Melek Yazlik Sinemasi”.                

Daha sonra burasi da apartmanlarin istilasina ugradi, beton bloklar pasanin bahçesini yuttu.

Sarayin, yangindan kurtulan hamami, uzun yillar “Saray Hamami” adi altinda hizmet verdikten sonra yetmisli yillarda faaliyetini durdurdu, geçtigimiz yil  aslina uygun olarak restore edildi, yine hamam olarak kullanilacagi günü bekliyor.

-----------------------------------------------------------