Ünye, Yalı Meryem Ana Panagia Rum Ortodoks Kilisesi

Ünye’de iki Rum Ortodoks kilisesi vardi, biri simdiki Meçhulasker Ortaokulunun bulundugu yerdeydi 1956 yilinda yiktilar. Biri restore edidi. Ünye’deki Rumlar ve Ermeniler bu kiliseleri kullaniyorlardi. Rumlar ve Ermeniler Hristiyanligin üç büyük mezhebinden biri olan Ortodoks mezhebine bagli idiler.  

Milattan Sonra 395 yilinda Roma Imparatorlugu dogu ve bati diye ikiye ayrilinca. Balkanlar, Anadolu, Filistin, Misir ve bazi Arap ülkeleri dogu Roma Imparatorlugu sinirlari içinde kaldi.

Dogu Roma’nin baskenti Istanbul (Bizans), Bati Roma’nin baskenti Roma idi.  Bati Roma MS. 476 yilinda Dogu Roma ise Fatihin Istanbul’u almasi ile 1453 yilinda tarih sahnesinden silindiler.

Roma Imparatorlugunun ayrilmasi ile Karadeniz ve Ünye Dogu Roma Imparatorlugu sinirlari içinde kaldi. Bu Malazgirt Savasinin kazanilmasindan sonra Türkler Anadolu ve Karadeniz’e gelene kadar tam bin yildan fazla sürdü.

 Roma Imparatorlugu okunup yazilmasi zor olan Latin dilini birakip daha kolay olan Gerekçe (Eski Yunanca)  dilini aldi. Bu dil Karadeniz’de Ünye ve civarinda biraz degiserek konusulmaya baslandi, buna Pontika Lehçesi denildi.

Ünye’deki Rumlarin konustugu bu lisandi, Yunanlilarla aslinda tam anlasamiyorlardi.

Anadolu’da ve Karadeniz’de Roma Imparatorlugunu olusturan insanlar çok degisik uluslara mensuptular, bunlar yanlis bilindigi gibi Yunanli degildiler Kafkas halklari, Orta Asya Türk halklari, Yunanlilar, Gürcüler, yüzlerce yil önce gelmis Kuman ve Kipçak Türklerinden olusmakta idi. Tek ortak yanlari konustuklari Yunanca dili ve inandiklari Hristiyan dini idi

Biz Onlara Roma vatandasi anlaminda Rum, onlar kendilerine Romeio, dünya onlara Romali derdi. Kimse Yunanli demedi. Dinleri ve dilleri nedeni ile Yunanistan bunlara sahip çikti. Hatta bugün Trabzon civarinda yasayan Müslüman Rumlar vardir.

Rum bir din degildir, bir irk degildir, Roma Imparatorlugunu olusturan insanlara verilen isimdir. Rum Yunanli degildir.

Lütfen bunu  düzeltelim..

Lozan ve Mübadele

1924 yilina gelindiginde Lozan Anlasmasi geregince biz bu insanlari Yunanistan’a gönderdik ve oradan yerlerine Türkler geldiler buna Mübadele denildi.

Ünye’de de çok dogru olmayan rakamlara göre 3000 kadar Rum’u Yunanistan’a gönderirken orada da bir o kadar Türkü aldik. Biz bu gelenlere Muhacir veya göçmen dedik. Gelenler Ünye’de genelde gidenlerin evlerine yerlestiler.

Iste bu giden Rumlarin Ünye’de okullari evleri ve ibadet ettikleri kiliseleri  vardi. Kilisenin birini 1956 yilinda yiktik, yerine okul yaptik son kalani da restore ettik..

Yali Rum Meryem Ana Ortodoks Kilisesi

Kilkisenin Rumlarin kullandigi original adi Meryem Ana Panagia Ortdadoks Kilkisesi, bu Rum Ortodoks kilisesi hakkinda elimizde 1830 veya 1867 yillarinda yapildigina dair kaynagi belli olmayan bir bilgi var. Kilisenin benzeri Ordu’da da yapilmis, Bu konuda bilgilerine basvurdugumuz Ünyeli Arkeolog Metin Aydin Ünye’deki kilisenin Ordu’daki ile benzerlik gösterdigini ifade etti.

Rumlar gidince Kilise ibadete kapandi, belediye burayi çesitli amaçlarla kullandi, ivir zivir seylerin atildigi yer oldu, gaz deposu, tuz deposu, kömür deposu olarak kullanildi.

Derken 1938 yilinda buhar teknolojisi ile elektrik üreten bir elektrik santrali oldu. Daha sonraki yillarda buraya mazotla çalisan her biri bir otobüs büyüklügünde iki dev motor getirdiler ve elektrik o motorlarla üretilmeye baslandi.

Benim Ilkokulum hemen kilisenin üstündeki caddede bulunan Meçhulasker Ilkokulu idi, motorlar çalistigi zaman bina ve camlar sallanir sinifta siralar kayardi.

Kilisenin orijinalinin bozulmasi bu elektrik motorlarinin konulmasi sirasinda oldu. Önce motoru içeri almak için duvari ve çatiyi yiktilar, çatiyi tasiyan sütunlari keserek bos ve direksiz bir alan olusturdular.

Elektrik santrali buradan tasininca dügün salonu olarak kullanildi. Benim dügünüm burada yapildi. Içerde masa sandalye yoktu, dügün yapanlar masayi sandalyeyi kahvehanelerden toplardi, dügün bitince geri götürürdü.

Bir Seyyahin Anilarinda Kilise

Rahip Per Minas Bijiskyan.1837 yilinda Karadeniz bölgesini “Ermeni Kilisesi Temsilcisi”  sebebiyle dolasmis, ugradigi yerlerdeki kilise kayitlarini incelemistir..Gezisi sirasinda Ünye, Fatsa, Persembe ve Ordu’ya da ugrayan Minas Bijiskyan bu yerlerin 1837 yilindaki durumlari hakkinda bilgiler vermistir.

Bijiskyan’in gözünden Ünye söyledir; “Ünye (Grekçe Ineo), Terme’ye 18 mil mesafede bir sehirdir. Sahil hilal seklinde güzel bir yerdir ve güney tarafinda büyük gemiler insa edilir. Burada sekiz yüz Rum, bir kiliseleri ile beraber kirk Ermeni evi vardir. Türkler daha çoktur Sehrin güneyinde ve yarim saat mesafede sivri bir tepenin üzerinde, dört kat surla çevrili metin bir kale vardir.. Bati taraftaki dilin üzerinde Rumlara ait Aynikola adli ve eski zamanlardan kalmis, yuvarlak ve kâgir bir kilise vardir.  (Kaynak Ordu Olay Gazetesi)

1912 Tarihli Serveti Fünün dergisinde yayinlanan bilgilere göre de Ünye’de 67 Cami, 15 mescit 9 medrese, 1 tekke 15 kilise 102 Islam ilkokulu 5 Rum ve 15 Ermeni okulu oldugunu yazar. Bunlar köylerdekilerle birlikte olanlardir, var olan 15 kilisenin nerelerde oldugu ve adlarini yazmaz. (Kaynak: Osman Dogan, Tarih Boyunca Ünye)

Kilisenin Orijinal Seklini Ilk Defa Görüyoruz

Kilisenin orijinali simdi ilk defa görüyoruz, çünkü biz büyüdügümüzde kilise bozulmus direkler kesilmis ve çati degismisti. Bu yeni sekli bizi hayli sasirtti. Simdi yapilan restorasyonda içindeki direkler yerlerine konuldu ve çati asli gibi tekrar yapildi.

Ünye’de daha bunun gibi ayaga kalkmasi gereken çok seyimiz var. Basta Kale, Ayanikola Kilisesi, Tarihi Ünye Konaklari, Osmanli mezarligi ve yok olan Osmanli Mezartaslari, gibi. Ünye belediyesi her seye para buldu da eski Osmanli Mezartaslarini bir arada toplayacakl bir  Tas Eserleri Açik Hava Müzesi yapmaya bir türlü para bulamadi. Eski tas eserleri ve eski mezartaslari bir bir kayboluyor biz halen laf üretiyoruz.

(Yasar Karaduman, “Tarihten Ünye Geçti”)