Ünye’ye İlk yerleşen kavim Kaşkalar

YASAR KARADUMAN

Tarihçiler Kaska’larin çok iyi ata binmeleri, savasçi olmalari, deri ve kürklerden giysiler giymeleri nedeniyle Türk olduklarini yazmaktadir. Etilerin Anadolu’da hüküm sürdükleri devirlerde, Adapazari, Samsun ve Ünye havalisinde yerlesmislerdi.

Ünye’de tarih sahnesinde görülen ilk kavim Gaskalar’dir. Gaskalar’in, ilk Türkler oldugu yönünde tarihçilerin büyük çogunlugu ittifak içindedirler.

Gaskalar, (Kaskalar veya Gaslar da denilmektedir), MÖ. 2000–1200 son Tunç Çagi yillarinda yasamislardir.

Gaskalar’dan sonra Ünye’de sirasi ile Hititler, Frigler, Ionlar, Kimmerler, Lidyalilar, Persler, Helenler, Pontuslar, Romalilar, Bizanslilar, Selçuklular ve Osmanlilar hüküm sürmüslerdir.

Gaskalar’dan sonra yöreye hâkim olan Hititler de Firigler tarafindan yikilmislardir Firig’ler MÖ. 700 tarihinde Kimmer’ lerin hâkimiyeti altina girerler. Kimmer hâkimiyetine, Lidyalilar son verir. MÖ. 547 yilinda Orta Karadeniz, Iranlilarin idaresi altina girer. M.Ö.279 yilinda Pontus Krali Ariobarnes tarafindan tüm Orta Karadeniz isgal edilir. MÖ.73–72 Romalilar, Pontus Kralligini yikarak idareyi ele alir. Pontus’a son veren Bizans idaresi altinda uzun zaman kalan Ünye, Danisment Melik Gazi’nin Samsun’dan Ordu’ya kadar olan bölgeyi Bizanslilardan almasi ile Türklere geçer.

Kasgalar

Milattan on bes bin yil önce yerlesimin basladigi Ünye’de yazili tarihin bize ulastirdigi ilk bilinen yerlesik kavim “Gaskalar” veye “Kaskalar”dir. Hititler'in baskenti Bogazköy'de bulunan tabletlerden ögrenildigine göre de Son Tunç Çagi'nda MÖ 2000–1200 arasi bu bölgede yabani bir kavim olan Gaskalar'in oturdugu belirtilmektedir.

Gas veya Gasgas ismi de verilen kavime ait günümüzde çok az bilgi bulunmaktadir. Kaynaklar, Mezopotamya’da oturan ve MÖ 2000 yillarinda Sümerlerin kuzeyindeki daglik bölgede Gasi Devletini kuran Gasgaslarin çok iyi ata binmeleri, savasçi olmalari ve deri ile kürklerden olusan giysiler giymeleri nedeniyle bir Türk olduklarini yazmaktadir. Gasgaslar, Etilerin Anadolu’da hüküm sürdükleri devirlerde, batida Bolu ve Adapazari, doguda Samsun ve Ünye havalisinde yerlesmisti.

Gaskalar sadece Hitit dönemine ait kaynaklarda konu edilmis ve Hitit döneminden sonra tarih sahnesinden çekilmisler, yasamlari boyunca konar-göçer bir hayat sürdürmüslerdir. Gaskalarla ilgili tüm bilgiler, Hitit kaynaklarina dayanmaktadir. Hatti (Hitit) tabletleri bu bölgede, Kaskalar adiyla anilan bir halkin oturdugunu yazar.

Cesur, hasin ve savasçi insanlar olarak tasvir edilen Gaskalar'in irklarini belirten bir kayit bulunamamistir. Hitit belgelerinde Gaska dilinin Hitit diline yakin oldugu yazilidir. Amasyali tarihçi Strobon tarafindan Gaskalar'in 'Gasys' adi verilen bir dil konustuklari, belirtilmistir. Kasgay Türklerinin ön atalari kabul edilen Gaska 'Alni beyaz lekeli at' anlamina gelen 'Kaska' sözcügünden türetilmistir.

Kaskalar yerlesik bir toplum degildir. Çadirlar halinde hayvanlarina otlaklar aramak için devamli göçer haldedirler, av hayvanlarinin etleri ile beslenirler, giysileri bu hayvanlardan elde ettikleri deri ve kürklerdir. Kendilerinden çok sonra Ortaasya’da ortaya çikan Türkler gibi çok iyi at bindikleri ve baslarina deriden kürklü bir kalpak taktiklari için ön Türklerden olduklari varsayilmistir.

Kaskalar’a ait bütün bilgileri Hititlerden ögrendigimiz gibi, kültürleri, dilleri, yasam tarzlari, ölü, mezar ve mezarlik gibi kültürlerini de ayni kaynaklardan ögrenmekteyiz

Ilkel insanlarda henüz bizim bildigimiz sekilde bir mezarlik kültürü olusmamistir. Mezar tasina ilk defa Kasgalar’da ve Hititler’de rastlanir. Kasgalar mezarlarina iri taslar koyarlardi. Toplu mezarlik kültürü ve mezar tasi yine bir Türk kavmi olan Kimmerler’de “ karsimiza çikacaktir.

Ilkel insanlar ölümle ruhun bedeni geçici olarak terk ettigine inanirdi. Kasgalar’da bazen ruh geri dönsün diye ceset gömülmez issiz bir yere birakilir ve orada çürürdü.

Ilkel kavimlerde de ölümün bir son olmadigi, inanci vardi, yatagi yorgani ile birlikte ölü gömme adetlerine rastlanir. Mezara yemek birakma, su birakma gibi adetler bazen günümüze kadar gelmistir. Mezarlara su dökme bu ilk çaglardan gelen adetlerden biridir.

Kaskalar’in birçok adetleri kendilerinden bin yil sonra ortaya çikacak olan Orta Asya Türklerine çok benzemektedir. Çadir formunda agaçlardan yaptigi bir barinma seklini ilk defa Kaskalar bulmustur. Konargöçer olduklari için bir daha ayni yere dönemeyeceklerinden evlerini de yanlarinda götürmüs ve ölülerinin yanlarina su ve yemek birakmislardir.  Bazen de, eti yakip kemigi gömmüsler bugün oldugu gibi hayvanlar kurban etmisler, ölüye yemek sunmuslardir.

Bugüne kadar Ünye ve çevresinde bilinen bir Kaska mezari ve Kasgalar’a ait bir iz tespit edilememis fakat Samsun Tekkeköy’de Sinop’ta, Devrek’te, Gaska mezarlari bulunmustur.

Gaskalar veya Kaskalar’dan sonra bölgeye Hititler gelecektir.

KAYNAKLAR

Adem Isik, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, .

Beyhan Palanci, Anadolu’da Ölüm Ritüelleri

Nilgün Çiplak” Anadolu’da ölüm sonrasi olusan inançlar”