Yaşar KARADUMAN / ÇANAKKALE SAVAŞLARININ YÜZ DÖRDÜNCÜ YILI ANISINA “ÇANAKKALE’DEN SAĞ ÇIKAMAYIZ”

Çanakkale, Birinci Dünya Savasinda Türkiye'nin çarpistigi on cepheden biriydi. Türk kara ordusu, savas araç ve gereçleri bakimindan çok zayifti. Savas sirasinda Türkiye, müttefiklerinden bekledigi yardimi göremedi.   Diger  cephelerde yenildik bir tek Çanakkale’yi kazandik.

Çanakkale Bogazi’nin deniz gücüyle geçilemeyecegini anlayan Itilaf Devletleri, kara ve deniz araçlari ile yapilacak genis çapta bir çikarma harekatinda karar verdiler..

Kuvvetlerin Kahire, Iskenderiye ve Limni adasinin Mondros limaninda toplanmaya baslamasi, bir saldirinin habercisiydi.

Plana göre; Ingilizler Seddülbahir’e çikarilacak, onu sirasi ile Fransiz Tümeni ile 2’nci Ingiliz Deniz Tümeni takip edecekti.

Çanakkale Insanlar Birbirini

Bogazliyorlardi

Ingilizler Nisanda çiktiklari Gelibolu yarimadasinda fazla ilerleyemediler. Mayis ayi karsilikli siper savaslari ile geçti.

Haziran'da Ingiliz ve Fransiz ordusu, Türk ordusu üzerine, top atesi desteginde taarruza geçti. Bu hücum, Çanakkale'deki en kanli muharebe oldu.

Düsman ilerlemeyi basaramadi, yeni bir çikarma yapmaya karar verdi. Amaç, Anafartalar platosunu ele geçirmekti. Taze kuvvetler, Agustos basinda Suvla kiyilarina, baskin halinde çikarma yaptilar. Bunun üzerine Mustafa Kemal'in emriyle 28 ci ve 41 ci alaylar, 10 Agustos'ta hücuma hazirlandi. Düsman, Mustafa Kemal'in yönettigi bu harekâtla, agir kayiplar vererek püskürtüldü.

1915 yilinin sonbahar aylari, kanli fakat sonuç alinamayan çarpismalarla geçti. Baslangiçta üç gün içinde Çanakkale Bogazini geçeceklerini sanarak giristikleri savasi bir an önce sonuçlandirmak isteyen Itilâf Devletleri, yeni kuvvetler saglamaga çalistilarsa da sonuç alamadilar. General Monroe, Çanakkale'nin bosaltilmasi geregini belirten rapor verdi.

Kumkale Muharebeleri

(25-27 Nisan 1915)

Gelibolu Yarimadasi’na çikarilacak birliklerin harekâtina yardim etmek için  Türk kuvvetlerinin mesgul edilmesi  amaciyla Kumkale’ye aldatma niteliginde bir çikarma yapilmasina karar verilmistir.

25 Nisan 1915’te Fransiz birlikleri, Kumkale bölgesinde kiyi basini ele geçirmis ancak bölgede bulunan Türk birliklerinin kahramanca savunmasi karsisinda ilerleyememis ve 26-27 Nisan gecesi çekilmek zorunda kalmistir.

Seddülbahir Muharebeleri

(25 Nisan-9 Ocak 1916)

Itilaf Kuvvetleri, Gelibolu Yarimadasi güneyinde taktik açidan bir kilit nokta olusturan Alçitepe’yi ele geçirmek amaciyla, çikarma yeri olarak Seddülbahir bölgesindeki bes ayri sahil kesimini çikarma noktalari olarak seçmistir.

25 Nisan 1915 günü Seddülbahir’i savunan 26 ci alay  kendisinden dokuz kat daha fazla üstünlüge sahip Ingiliz-Fransiz kuvvetlerini   durdurmayi basarmis ve onlari  hedeflerine  ulasmaktan ali koymustur.

Seddülbahir bölgesindeki çarpismalar, 13 Temmuz 1915 tarihine kadar çok kanli karsilikli taarruzlarla devam etmistir.

Ariburnu Muharebeleri

(25 Nisan 1915-6 Agustos 1915)

Çikarma Harekâti, 25 Nisan 1915’te gün agarmadan Avustralya ve Yeni Zelandalilardan olusan Anzak birlikleri ile Büyük ve Küçük Ariburnu bölgelerinde baslamistir.

Anzak birliklerini ilk karsilayanlar, 27ci Alay’in 82’nci Bölügünden bir takimdir. Bir avuç Türk askerinin kahramanca direnisiyle karsilasan Anzak kuvvetlerinin düzeni bozulmus ve planlanan hedeflerine ulasmakta gecikmislerdir.

Kanlisirt ve Conkbayiri

Muharebeleri

Itilaf kuvvetlerinin 6 Agustos 1915 aksami baslatacagi Anafartalar sahillerine yönelik ikinci çikarma harekâti üzerine Kanlisirt üzerindeki Türk hatlari, denizden ve karadan yogun topçu atesiyle dövülmeye baslamistir.

Saat 17:30’da Anzak birlikleri taarruza geçmistir. Bombardimanda agir hasar gören Türk siperleri içinde gögüs gögse kanli çarpismalar yasanmistir.

Bu taarruzdan amaçladigi sonuçlara ulasamayan Anzak birlikleri ilk anda ele geçirdigi siper hattiyla yetinmek zorunda kalmistir.

Anafartalar Çikarmasi,

Anafartalar ve Conkbayiri Muharebeleri

(6 Agustos-20 Aralik 1915)

Birinci Anafartalar Muharebesi adiyla anilan bu muharebe iki gün sürmüs ve Ingilizlerin ilerleme planlari basarisizlikla sonuçlanmistir.

Son kez 27 Agustos 1915’te Bombatepe’ye taarruz eden Ingilizler bir kez daha hedeflerine ulasmayi basaramamislardir. 27 Agustos sonrasinda ise bölgedeki çarpismalar, Ingilizlerin Ariburnu ve Anafartalar bölgelerini tahliye ettigi 20 Aralik 1915’e kadar mevzi muharebeleri seklinde devam etmistir.

Itilaf Kuvvetlerinin

Gelibolu’yu Tahliye Etmeleri

(8 Aralik 1915 – 9 Ocak 1916)

Artik, itilaf Devletleri’nin ne kuvvet göndermeye takati ne de Çanakkale’yle ugrasmaya tahammülü kalmistir. Itilaf Devletleri, 8-20 Aralik 1915’te Anafartalar ve Ariburnu bölgelerini, 28 Aralik 1915 – 9 Ocak 1916 tarihleri arasinda da Seddülbahir bölgesini tahliye etmislerdir. Tahliye islerinin çok iyi planlanmasi, gizlilige ve sessizlige dikkat edilmesi, hava sartlarinin uygun olmasi gibi nedenlerle Itilaf Devletleri, kuvvetlerini basariyla geri çekmislerdir.

Tüm yetki Mustafa Kemal'de

6 Agustos'tan itibaren Ariburnu ve Anafartalar Cepheleri ates içindedir. Savas zirve noktasindadir. Düsman denizden sürekli çikarma yapmaktadir. Karaya durmadan birlikler çikmaktadir. Diger taraftan kumandanlar çok sikintili ve gergindir. Her seyden önce Ordu kumandani bir Almandir: Liman Von Sanders. Bu durum Mustafa Kemal'i çok rahatsiz etmektedir. Bu kumanda karisikligi mutlaka düzeltilmelidir.

Mustafa Kemal bütün sorumlulugu alarak tüm kuvvetlerin emrine verilmesini ister. Bunun üzerine 8 Agustos gecesi Anafartalar Grubu Komutanligi'na tayin edildigi bildirilir. '

Mustafa Kemal, düsmanin siddetli ve seri bir baskin ile maglup edilebilecegine inanmaktaydi. Bunun ispati için de, geceyi taarruzu yapmayi düsündügü ana kuvvet olan 8. Tümen birliklerinin basinda geçirmistir.

Taarruz, planlanan sekilde hizli baslamis, saatlerce süren, Yarimada’nin bu en kanli süngü muharebesinde galip olan, Türk tarafi olmus, Fransiz Tugay Komutani General Boldvin ile kurmay baskani da öldürülmüstü.

Geliboludan Tahliyeye Karar verildi

Ingilizler bütün bu bogusmalardan sonra yarimadada geçirilecek bir kisa hazirlaniyorlardi ki Britanya Hükümeti, Britanya Savas Bakani Maresal Lord Kitchener’in cepheyi ziyaretinden sonra, “BIZ BURADAN ÇEKILEMLIYIZ YOKSA SAG ÇIKAMAYIZ” diyerek tahliyeye karar verdi.

Gelecek Hafta: Kaçiyorlar..

Kaynaklar ve alintilar.

(1) Gürsel Göncü, Sahin Akdogan,  
(2) T.S.K (Çanakkale Destani kitapçigi)
(3) Erhan Metin, Sözün Bittigi Yer Çanakkale, Mart 2008, s. 47
(4) T.S.K (Çanakkale Destani kitapçigi)