Yaşar KARADUMAN / Ünye’de Esaretten Bizans Kırallığına

Degerli okuyucular,  geçen sayilarimizdan birinde “Tarihten Ünye Geçti” basligi altindaki bir çalismamizda Ünye’de tarih boyunca yasamis kavimleri incelemis Ünye’nin iki bin yillik tarihini yazmistik. Bu inceleme içindeki Roma Imparatorlugu bölümünü yazarken ve Roma’yi yakan Neron’un Pontus Kralligindan sonra, Fatsa’nin ‘Bolaman’ yöresinde kurulan Pontus Polemenia adindaki devletin Krali olarak bu bölgeyi yönettigini dolayisi ile Ünye’ye geldigini yazmistik. En azindan tarihi kaynaklarda böyle yazmaktadir. Sansimiz varmis ki Neron Ünye’yi yakmamistir.  Bu sefer de Ünye’de esir olarak kalmis ve Ünye’li Andranikos Kommenos’un Bizans kiralligina uzanan serüvenine bakacagiz.

Eger ilk defa bu diziyi okuyorsaniz lütfen geçmis sayilari da alin ve gelecek sayilari takip edin. Özellikle bu  arastirma dizisini çocuklariniza da okutunuz.

Bu sayida, Anadolu’yu içine alan ve Ünye’nin de bin yili askin bir süre yönetiminde kaldigi, “Dogu Roma Imparatorlugu” diger adi ile Bizans’i inceleyecegiz.

Bizans ne demektir?

Bizans ismi tarihçiler tarafindan verilmistir. Türkler onlara Rum, kendileri ise kendilerine Romeioi (Romali) derlerdi.

M.Ö. 660'larda da Trak kökenli komutan “Bizas” önderliginde yola çikan Megaralilarin bir kolu Istanbul’un bugünkü Sarayburnu mevkiinde bir kent kurdu. Megaralilar, kente komutanlarinin adina izafeten 'Bizantion ' adini verdiler.

“Bizantion” Dogu Roma’nin yönetim merkezi olarak seçildi.

Bizans devleti halkinin anlamadigi Latince dilini, karisikliklara yol açtigi için kaldirarak Bizans Devletinin resmi dilini Grekçe (Yunanca) yapti.

 Ünye, Türklerin bölgeye gelislerine kadar bin yila yakin bir zaman bu Imparatorlugun sinirlari içinde yer alacakti. Bizans Imparatorlugu’nun özelliklerinden biri uzun ömrüdür. Ilk Imparator Konstantinos 1,  (324-337), son imparator Konstantinos 11. Palaiologos ‘tur. (1425-1453)

Herkesin gözü Bizans’ta
Bizans, zenginligi, bilhassa stratejik ve jeopolotik önemi dolayisiyla tüm uluslarin dikkatini çekmis, fakat 1453'e kadar bu sehri almak,  mümkün olmamistir.
Ilk defa, dördüncü yüz yilin sonlarina dogru Hun Türkleri Bizans’i tehdide basladilar. Bu tehdit sonrasi, 410 yillarinda Istanbul'un surlari insa edildi. Hunlar basarili olamadilar. Hunlarin yerini Avar Türkleri aldi. Avarlar, Çorlu'ya kadar geldiler ve 626 yilinda Istanbul’u kusattilar.  Avar Hani’nin Fatih Sultan gibi Haliç'e gemi indirme planlari, Bizans’in gemileri yakmasi ile sone erdi. Avarlardan sonra Peçenek Türkleri de Bizans’a saldirdilar ise de Istanbul'u alamadilar.
Hunlar ve Avarlardan sonra Müslüman Arap ordulari da Istanbul’u kusatmislardir. Hz. Osman'in halifeligi zamaninda yapilan Müslümanlarin ilk Istanbul kusatmasina Peygamberimizin sancaktari Eyyub el-Ensari  (Eyüp Sultan) da katilmisti.
Uzun yolculuk ve soguklar Islam ordusuna büyük zayiat verdirmistir. Istanbul 668 yilinda kusatilmistir. Surlarin son derecede dayanikliligi karsisinda bir yil sonra kusatma kaldirilmis Arap ordularini sehitlerini burada birakarak geri dönmüslerdir. Hz Eyyub’un kabri 754 yil sonra Fatih Sultan Mehmet tarafindan bulunarak cami ve türbe yaptirilmistir.

Yikilis

Arap ordularinin zaman içindeki birkaç denemesinden sonra sahneye Osmanlilar çikmis Yildirim Bayezid 1397'de Istanbul'u kusatmistir, kusatma basari ile bitecekken, Timur’un Anadolu’yu isgali üzerine kaldirilmistir.

Sultan Ikinci Murat'in 20 Haziran 1422'de sarsmaya basladigi Istanbul surlarinin imdadina bu defa Sehzade Küçük Mustafa isyani yetismistir.
Nihayet 1453’te Fatih Sultan Mehmet dünyanin bu en uzun ömürlü imparatorluguna son vermistir.  2 Nisan 1453 pazartesi günü 80.000 askerle kusatilan sehri Hiristiyanlar ümitsizce savunmuslar, 29 Mayis 1453 Persembe günü de 53 gün süren kusatmanin ardindan Istanbul Osmanlilarin eline geçmistir. Son Imparator Konstantin Palaiologos  muhafizlariyla sehri terk etmeye çalisirken çarpisma sirasinda ölmüstür.

Tourkoi, Bizansli Türkler

'Bizans Imparatorlugu'nun bin yillik tarihi içinde Türkler, çesitli etnik kökene mensup halk arasinda büyük bir grup olusturmaktaydi. Imparatorlugun bünyesinde V. yüzyilin ilk yarisindan itibaren Hunlar, Avarlar, Oguzlar, Peçenekler, Kumanlar gibi pek çok Türk bulunuyordu.  Bizans yazarlari genelde Asya'dan gelen bu halk için Tourkoi terimini kullanmaktaydilar.

Haçli Ordularinin Bizans’a saldirmasi

Basindan beri esas amaci dogu Roma’yi ele geçirmek olan Haçli seferlerinin dördüncüsü nihayet direk Istanbul üzerine yapilmis ve 1204’te kent ele geçirilerek yaklasik 50 yil boyunca,  kurulan bir Latin kralliginca yönetilmistir. Nikaie (Iznik) konsülü Istanbul’u geri aldiysa beli bir daha dogrulmamistir.
1453 tarihinde, Osmanlilar zaten 1204’te teorik olarak yikilan Bizans bu sefer pratikte de ortadan kaldirmistir.

Ünye’de esirlikten Bizans Imparatorluguna

1183-1185 arasinda Bizans imparatoru olan Andronikos Komnenos’un mensup oldugu Kommenos hanedaninin Ünyeli oldugunu yazar bazi tarihçiler ve Vikipedia. Andranikos Kommenos Ünye’de geçirdigi esaret yillarindan sonra Bizans Kiralligina kadar çikmistir.

Trabzon valisi bir suçtan dolayi Anronikos’u, karisini ve iki çocugunu esir edip Istanbul’a göndermis, Andronikos ailesini kurtarmak için Istanbul’a gelerek Imparator'dan affini istememis, Imparator Andronikos'u affederek memleketi olan Ünye’de ailesi ile birlikte sürgüne göndermistir. Kommenoi sülalesinin ortaya çiktigi yer olan Ünye’de (o zaman Oinaion) civarindaki bir kale içindeki sarayda kalmistir.

Imparator I. Manuel Komnenos'un ölümünden sonra, halk tarafindan sevilmeyen imparatoriçe Maria'nin, imparator vekili olarak ülkeyi yönetmesine karsi çikan Andranikos, 1182 baharinda bir ordu toplayarak,  Konstantinopolis'e (Istanbul) girdi ve iktidari ele geçirdi. Tarihçi Osman Dogan “Tarih Boyunca Ünye” adli eserinde Andranikos Kommenos’un ailesi esi ve kizlariyla birlikte Ünye’de kalenin içindeki bir sarayda kaldigini kaldigi kalenin deniz kenarinda oldugunu, kralin kizinin her sabah sarayin balkonundan günesin dogusunu seyrettigini yazar.

Bizans’tan kalanlar.

Anadolu’a Roma Imparatorlugundan kalma köprü gibi birçok eser halen kullanilmaktadir. Istanbul’da ise Bizans’tan kalma çok daha fazla eser vardir. Bunlardan en önemlisi Ayasofya müzesidir. Bunun disinda camiye çevrilmis çok sayida kilise vardir.

Ünye’de ise Bizans’a ait hiçbir eser günümüze ulasmamistir.

Yararlanilan kaynaklar:

Bizans Tarihi Yazilari, Prof. Dr.Isin Demirkent

Tarih Boyunca Ünye, Osman Dogan

Yusuf Ayönü, Bati Anadolu'da Bizansli Yerel Hâkimlerin Bagimsizlik Hareketleri