Ünyeli gemicilerin Atina, Venedik, Iskenderiye, Marsilya gibi limanlara götürdükleri mallar arasinda bol miktarda sarap oldugu bazi tarihi kaynaklarda yazilidir. M.S. 600 yillari sonlarina Ünye, sarapçilikta gelisen ve arka yamaçlari üzüm baglari olan bir sehir olarak karsimiza çikmaktadir
Sarap taze üzüm suyunun mayalanmasi ile elde edilen alkollü bir içecektir. Üzüm disinda diger meyvelerden de yapilir, yüzde 88 su, yüzde 12 si alkoldür.
Avrupa dillerinde 'Vin' olarak geçer. Sankritçe “sevgili” anlamina gelir. Hititler “Weana” demislerdir. Yunancasi 'Woine' veya 'Oinos', Latincesi 'Vinum', Italyanca ve Ispanyolca 'Vino', Almancasi 'Wein', Ingilizcesi 'Vine', Fransizcasi 'Vin' dir.
Ünye ve sarap içinden kolay çikabilecegimiz bir konu degildir. Kapsamli bir çalisma için geç kalinmistir. Eldeki bilgiler düzgün bir arastirma yapmak için yetersizdir.
Bir zamanlar sarap ve üzüm sehri olarak bilinen ve adlari da üzüm ve üzüm baglari anlamina gelen Ünye’de tarihin hangi döneminde sarap üretilmistir, tam olarak bilemiyoruz. Ama Ünye’de üzüm baglari oldugu ve sarap üretimi yapildigi da bir gerçektir.
Bunu günümüze kadar ulasan bazi belgelerden ögrenmekteyiz. Bunlar , basta Ünye’nin Oinoe, Oine gibi adlarinin üzüm bagi ve sarap anlamina gelisi, Roma’da veya Bizans’ta, bir yerde sairlerin “Gelmez oldu Oney’in saraplari” diye siirler yazdiklari efsanesi, Ünye’de Bagbasi diye bir yerin olmasi ve 1930 yilinda yayinlanan Ünye Rehberinde yazili Ünye’de sarap imalathaneleri oldugu bir belgede de son imalathanenin 1936 yilinda kapandigi, Ünye’de eski adi “Kelas” olan“Koruklu” köyünde sarap imal edilen yerlere ait kalintilarin oldugu, bilgileridir.
Bütün bunlardan Ünye’de sarap üretildigi anlasilmaktadir.
Strabon gibi tarihçiler Karadeniz’de verimli baglar oldugunu ve buralardan Venedik’e sarap gönderildigini yazmaktadir..Ünyeli gemicilerin Atina, Venedik, Iskenderiye, Marsilya gibi limanlara götürdükleri mallar arasinda bol miktarda sarap oldugu bazi tarihi kaynaklarda yazilidir. M.S. 600 yillari sonlarina Ünye, sarapçilikta gelisen ve arka yamaçlari üzüm baglari olan bir sehir olarak karsimiza çikmaktadir. “Bagbasi Tepesi”nin adi da bu üzüm baglarindan gelmektedir.
Ünye’nin neresinde ne kadar üzüm bagi oldugu, ne tür sarap yapildigini, maalesef tam bilememekteyiz. Ama bir üretim oldugu ve bu üretimin çok uzak bölgelere pazarlandigi ve gelmedigi zamanda “Gelmez oldugu Oney’in saraplari” diye siirler yazildigi bir gerçektir.
Oney, Oine, Ünye
Bir de Ünye’nin isimlerinden olan Oney, yillardir bir tartisma konusu olmustur.
Tarihçiler Ünye’nin adinin hiçbir devirde Oney olmadigini israrlar yazmaktadirlar.
Ünye ismine Ilk Çag’a kadar rastlanmaz. Ilk Çag’da ismi “Oinon” dur. Bizans döneminde ise Ünye için Omnie, Honie, Onie, Homorie isimleri kullanilmistir.
Oney ismi ilk defa Ünye Rehberinde karsimiza çikmaktadir. Kitabin 12. sayfasinda 'Ünye Milâttan 1270 sene evvel Truva muharebe-i meshuresinden sonra, Karadeniz sahilindeki müstemlekelerden birisi olup ismi (One) veyahut (Oney) dir.' denilmektedir. Bunu belge olarak kabul eden birçok yazar, yazdiklari eser, siir ve makalelerde One ve ONEY’i sikca kullanmislardir. Orhan BORA da 'Turistik Yesil Ünye Rehberi”nde ' Ünye’nin ismini (One, Onea ve Oney) olarak göstermektedir..
Elde edilen verilere göre ortaya söyle bir tablo çikmaktadir.
Ünye’nin hemen hepsi birbirine benzeyen yetmis kadar ismi vardir. Bu isim her kavim ve ulusun dilinde baska bir sekil almistir. Varsin bunlardan biri de Oney olsun ne çikar?
Zaten Ünye’nin tüm adlari üzüm, üzüm bagi, sarap, üzümü bol olan yer, anlamina gelmekte olup Latince metinlerde Inaos, Oenes, Oinoe, Oine Oinoie, Onea, Oenoe, Noi, Oinoi, Unieh, Unie, Unia gibi degisik sekillerde geçmektedir.. Batililar çözemedikleri yer isimlerini Türkçe’yi yeteri kadar bilmediklerinden Yunanca veya Rumca olarak kabul etmek gibi bir hataya düsmüslerdir.
Karadeniz sahil seridinde bugün üzüm ve sarap üretimi çok yapilmaz. Üzüm ve sarapçilik atmis kilometre arkamizda Niksar ve Tokat’ta baslar. Karadeniz sahil seridinde yemeklik iki meshur üzüm vardir. Hirtariç üzümü ve kokulu siyah üzüm, buna Isabella üzümü, muhacir üzümü ve Batum üzümü de denir. 1800 lü yilarda Gürcistan’dan gelen muhacirlerin getirdigi söylenir.
Kokulu Üzüm ve
Hirtariç Üzümü
Karadeniz Bölgesinde Artvin - Sinop arasindaki sahil seridinde çilek tadini andiran özel aromaya sahip, kalin kabuklu, çekirdekli, kabugu et kismindan kolaylikla ayrilan mavi-siyah, pembe, bakir kirmizi ve siyah renkli bir üzüm yetistirilmektedir. Buna yöre halki kokulu üzüm veya muhacir üzümü de der. Bu üzümün literatürdeki bilimsel adi “Izabella Üzümü”dür. Hirtariç diye bildigimiz tür ise Isabella üzümünden üretilmis bir türdür.
Vitis Labrusca, Izabella adiyla litaratürde yer alan bu üzüm olgunlastiginda çevreye yaydigi çilek-ahududu kokusu ile bilinir.
Akrabasi olan Hirtariç ise biraz daha serttir. Kasim ayinda tatlanir.
Hirtariç Ermenice kökenli bir kelimedir. “Sert, kaba” anlamina gelir. Bizim kaba saba adamlar hakkinda kullandigimiz “Hirt” kelimesi ile ayni kökendendir.. Bir bilim adami Hirtariç üzümünün 'Isabel' üzümünden oldugunu kanitlamistir.
Bütün bu bulgulardan ortaya su çikmaktadir.
Ünye’de geçmiste bagcilik ve sarapçilik yapilmistir.. Ünye’de “Baglarbasi” adinda bir yer vardir. “Koruklu” isminde bir de köy vardir. Bu köyde ve ona komsu köyde sarap yapilan yerlerin, yikintilar bulunmaktadir. “Koruk” kelimesi ise bir üzüm cinsidir. Bizans’ta sairler “Gelmez oldu Oney’in saraplari” diye siirler yazmislardir. Bütün bunlar
Ünye’nin züm baglari olan, sarapçilik yapilan ve saraplari ile ünlü bir yer oldugunu ortaya koymaktadir.
Ermeni ve Rum ahalinin de Ünye’den gitmesi ile üzüm ve sarapçilik meslegi son bulmus, son sarap imalathanesi 1936 yilinda kapanmistir. Ünye’de sarap ve sarapçilik konusunda simdilik elimizde bulunan bilgiler bu kadardir.
Izabella dedigimiz kalin kabuklu çilek aromali kokulu üzüm ve onun bir baska cinsi biraz daha sert ve geç olan Hirtaris üzümü Ünye ve çevresinde bol miktarda yetistirilmekte ve çarsi-pazarda satilmaktadir. Bu üzümden halen evinde amatörce sarap yapanlar ve hemen hemen Ünye’nin her köyünde ve hatta sehir içinde bile Izabella ve Hirtariç üzüm asmalari bulunan bir sürü bahçe vardir.
Kaynaklar: Tarihte Ünye-Osman Dogan, M.Ufuk Mistepe) Aydinlik Ufuklar Sitesi, Orhan Bora “Turistik yesil Ünye Rehberi”
Alindigi yer: Canik Dergisi sayi 3
