YAŞAR KARADUMAN / Ünye’deki Esrarengiz Kale

Biz bu kaleyi hep bildigimiz kale sandik..

Evliye Çelebi 1640 yilinda Trabzon seyahati sirasinda Ünye’den geçerken deniz kenarindaki bu kale hakkinda ve su bilgileri vermistir.

“ Samsun’dan kötü bir havada gemiye binip Ünye Kalesine geldik, kale deniz kenarinda dört kösesi kargir bir binadir, oradan arkadaslarla tekrar gemiye bindik.”

Bu sehir içindeki kalenin birçok söylenti ve rivayete ragmen yerinin neresi oldugunu, halen tam çözebilmis degiliz. Arastirmalar ve anlatilanlar ve bir takim bulgular  ”Galabozu” bugünkü yüzüncü yilin bulundugu yeri veya daha büyük kalenin denizden giris kapisi oldugunda yogunlasmaktadir. Burada (Yüzüncü yil) geçmiste   bir kale olduguna dair bir takim isaretler vardir.

Önce elimizde söylene söylene  'GALABOZU' haline gelmis bir isim vardir. Bu kelime “Kalebozugu” kelimesinden halkin dilinde bu hale gelmistir.

Çocuklugumuzda buralarda oynarken ve denize girerken buranin adinin “Kalebozugu”ndan gelme  “Gallabozu” oldugunu bilir ama üzerinde pek durmazdik.

Bunun disinda elimizde burada bulunan bir sokak tabelasi var tabelada “ Kalebozugu Sokagi” yazmaktadir.

Bu ise kafa yoran bazi arkadaslar  Evliya Çelebi’nin bahsettigi  kalenin burada oldugunda hemfikirdirler.

Kale Nerdeydi?

Bahsi geçen kalenin tam olarak nerede oldugu ve hangi tarihte var oldugu hakkinda elimizde kesin bilgiler yoktur. Eskiden buradaki evlerde oturmus yasli insanlarin aktardiklari bilgilerde denizin içinde bir takim duvar kalintilari, parçalanmis sütun kalintilari ve birkaç evin altini kapsayacak sekilde büyük bir su sarnici gördüklerini  söylemisler, bu sarnicin sanki bir kalenin su ihtiyacini karsilayacak türde büyük bir sarniç oldugu üzerinde durmuslar:  “Çocukken burada yüzdügümüz zamanlarda suyun dibinde mermer sütunlar görürdük” demislerdir.

Bu insanlarin denizin dibinde gördük dedigi sütunlar muhtemelen  buradaki bir kale ve kalenin içindeki saray kalintisina aitti.

Tarihçi Osman Dogan  “Tarih Boyunca Ünye” adli eserinde Bizans Imparatoru Andronikos Kommenos’un Bizans tahtina çikmadan önce Ünye’de deniz kenarinda bir kalede iki yil esir olarak tutuldugunu yazar. Trabzon ve çevresine akinlar  yaparak insanlari öldüren Andranikos bagislanmasi sonrasinda iki yilini Ünye’deki bu kalenin içindeki görkemli bir konakta geçirmistir.. Karadeniz sahillerini gezen gezgin John Freely, Kommenos’un sürgün hayati yasadigi sarayin bir kale içinde oldugu ve Kommenos’un kizinin her sabah sarayin balkonundan günesin dogusunu seyrettigini yazar. (Sah. 114) Tarih boyunca Ünye sah.112 dip not).

Bu kalenin, yerli ve yabanci gezginlerin notlarindan anladigimiz kadari ile on bir ve on ikinci yüzyilda yapilmis olmasi ortaya çikmaktadir. Bazi tarihi kaynaklar kaleyi sürgün yillarinda Anranikos Kommenos’un tamir ettirdigini yazar.

Saray Duvarimi, Kale Duvari mi?

Bugün Cumhuriyet Meydanindaki duvarin Süleyman Pasa sarayinin duvarlari olmayip burada var olmus bir kalenin duvari oldugunu, aranilan kale içindeki sarayin bu duvarlarin üzerinde bulundugunu iddia edenlerde vardir.

Yapilan çalismalar sonunda, adi geçen kalenin yüzüncü yil kafenin bulundugu yerin denizden giris kismi olmak üzere kale duvarinin Vidinli apartmanindan asagiya dogru gelip Yalidan geçerek Inönü Ilkokulunu da içine alacak sekilde Cumhuriyet Meydanina kadar uzandigi, meydandaki duvarin bu kale duvari oldugu hakkinda görüsler vardir. Dört kulesi olan bu kalenin ilk kulesi ve denizden giris kapisi Yüzüncü yil da oldugu düsünülmektedir.

Kalenin etrafi son yüzyil baslarinda Rummahallesi idi. Yine bölük pörçük bilgilere göre kale 1800 yilinin baslarinda terk edildi. Taslari sökülerek büyük bir ihtimalle 1820 li yillarda eski ortaokulun yerinde var olmus olan ve 1956 yilinda yikilan kilisenin yapiminda, kiliseye ait evlerde ve o evlerin bahçe duvarlarinda kullanildi. Iki yil önce yapilan bir çalismada bu taslar ve sütunlar bu evlerin duvarlarinda bulundu.

Sökülen kalenin yerinde bulunan büyük bir su sarnici vardi, bu su sarniç bugün muhtemelen yüzüncü yilin altinda durmaktadir.

Kale yok olduktan sonra buraya ilk dönem yari tas yari ahsap evler yapildi. 1900 yillarinin basinda ilk dönem evler eskiyince ikinci dönem yine alti tas üstü ahsap evler atmisli yillara kadar var oldular, atmisli yillarda bugünkü yol geçince yikildi.

Yalniz yüzyilin bulundugu yerde bes tane tas ve ahsap ev kalmisti. Onlari da otel yapilma bahanesi ile yiktilar ne varsa yok edildi.

Son günlerde bu evlerin buraya tekrar yapilmasi konusunda bazi dernekler çalismalar sürdürmektedir.

Tekrar toparlarsak,

Ünye’den geçen tarihçilerin ve Evliya Çelebi’nin bahsettigi deniz kenarindaki kaleyi biraz olsun bulduk sayilir. Kale tahminlerimize göre Yüzüncü yil Kafe’nin bulundugu yerden baslayip meydana kadar geldigi ve meydandaki duvarin da bu kalenin duvari oldugu bilgisinde yerel tarihçiler görüs birligine varmislardir. Bu duvarin askerlik subesi arkasindan geçerek Inönü Ilkokulu altindan devam eden izlerine rastlanmistir.

Haznedar Süleyman Pasa 1808 yilinda buraya sarayini yaparken buradaki eski Bizans sarayinin harabeleri üzerine yapmistir. Saray günümüze ulasmamis 1850 li yillarda yanmistir. Simdi yerinde sadece çesmesi, hamami ve havuzu durmaktadir. Hamam da geçen yil restore edilmistir.

Simdilik Ünye’de deniz kenarinda var olmus olan kale hakkinda bildiklerimiz bu kadar. Her geçen gün yeni bir fikir yeni bir teori ortaya atiliyor, bunlari degerlendiriyoruz, yazilacak hale geldigi zaman tekrar sizlerle paylasacagiz.