Yaşar KARADUMAN Ünyelilerin Çok sevdiği balık Tirsi Tirsi, adı dilimize Yunancadan geçmiştir.

Ünye açiklarinda, hamsi’den sonra en çok avlanan ve Ünyelilerin özellikle izgarasini yaparak zevkle yedikleri bir balik var. TIRSI…

Tirsi, adi bize  Yunancadan geçmistir asli“Thrissa” dir. Tirsi hamsi ile akraba bir baliktir. Küçügüne papalina orta boyuna sardalya ve büyük boyuna da tirsi veya sardalya azmani da derler.

Bir Karadeniz baligidir, sürü halinde kiyilara yakin yasar, kilçikli yagli bir baliktir,  Ünyelilerin zevkle yedikleri bir balik türüdür. Ünye ve açiklarinda bol miktarda yakalan tirsi eskiden çömlek kaplarda tuzlanirdi.

Ünye Tirsisi - Alosafinta
Tirsi baliginin Ünye ve yöresinde yakalan türünün Latince adi Alosafinta’dir. Norveç’ten baslayan ve Akdeniz'den geçerek Karadeniz'e kadar uzanan bölgede bulunur. Ünye ve civarinda yakalananlarin boylari 30 cm. yi geçmez.
Tirsi baliklari denizlerin iliman ve az soguk bölgelerinin nehir agizlarina yakin sahalarinda yasarlar. Orta sularda büyük sürüler halinde gezerler. Sürüdeki baliklar esit araliklarla ve ayni hizla, adeta askeri bir düzenle ilerlerler. Akdeniz ve Marmara’da Gelibolu ve Çanakkale’de sardalye, Karadeniz’e geçince büyürler tirsi olurlar.

Gövdesi yassi olan tirsi baligi elips seklindedir. Kafasi ve gözleri biraz irice, agzi ufaktir.  Solungaç kapaklarinda etrafa isin gibi yayilan hafifçe kabarik çizgiler görülür. Sirti koyu mavi ve yesilimtirak, yanlari gümüsümsüdür.  Gövdesi gümüsümsü pullarla kaplidir.
Tirsi bogazinda besini ayirmak için ilginç bir süzgece sahiptir. Solungaç yapraklarinin çok miktarda bulunmasi bunlarin küçük planktonlari ayirmasini saglar, suyu tülbentten geçirircesine süzer.  Küçük baliklari da kolayca kapar.
Tirsi baliklarinin üreme mevsimi ilkbahardir. Sürüler halinde toplanir ve yumurta dökmek için nehirlere girerler.  Kilçikli olmasina ragmen çok lezzetli bir baliktir, aglarla yakalandigi gibi çapariyle de avlanir.  

Istanbul Bogazi’na ve Marmara’ya özellikle de üreme dönemlerinde çok fazla ugramaz. Çünkü tirsinin yumurtalarini irmak içlerine biraktigi bilinmektedir. Kiyidan kara uzunlugu Avrupa yakasinda 55 km yi, Anadolu yakasinda 35 km’yi bulan Istanbul Bogazi’nin her iki yakasinda da tirsinin yumurtalarini birakabilecegi dogru düzgün bir irmak yoktur.

Tirsi baligi için en uygun yasam alani denizlerin iliman ve az soguk oldugu nehir agizlarina yakin sahalaridir. Orta sularda büyük sürüler halinde görülür. Sürüdeki baliklar esit araliklarla ve ayni hizla oldukça nizami bir biçimde yüzerler.

Tirsi baligi elips seklindedir. Gövdesinden yan tarafina dogru yassi bir biçimdedir, yandan bakildiginda gövde kismi yüksekçe durur. Göz ve kafasi ince bir yapiya sahiptir, agzi ise bir hayli miniktir.

Büyük olan tirsilerin çenelerinde dis bulunmaz, üst çene kismi orta çizgide girintili, alt çene ileriye dogru çikintili bir biçimdedir. Solungaç kapaklarinda etrafa isin gibi yayilan hafif kabarik çizgiler bulunur, sirti koyu renktedir, en hakim renk tonu yesil, mavi renktedir, yan kisimlari gümüs renkte olan baligin karni ise beyazdir.

Disi tirsi baliklarinin her iki yaninda da yedi sekiz tane benek vardir. Benekler genelde siyah renktedir. Erkek balik disi baliga oranla daha iri bir yapidadir. Iki cinsi ayiran bir diger özellik ise solungaç yanlarinda bulunan yapraklardir. Disi tirsi baliginda kirk ile altmis arasinda yaprak vardir. Bu durum erkek balikta seksen ile yüz arasinda degisir. 

Tirsi sadece sirt yüzgeci olan baliklardandir.  Karin ve gögüs yüzgeçleri küçük yapidadir. Kuyruk süzgeci biçim olarak çatali andirir. Pullari gövde derisine iyice yapismamis durumdadir. Ufak yapidaki pullar agirlikli olarak gümüs renktedir. 

Üreme dönemi

Tirsi için üreme dönemi ilkbahardir. Bu dönemde sürüler halinde toplanan baliklar yumurta dökmek amaci ile nehirlere giderler. Erkek balik nehre ulastiginda disiden daha yukariya çikar. Olusan gelgit esnasinda disi yumurtalarini döker. Üreme bölgesinde önce erkek balik gider. Yumurtadan çikan baliklarin erginlik dönemi erkek balikta 3 yas disi balikta ise 5 yastir. Tirsi baliginin ömrü 6 ile 7 yildir. 

Oldukça kilçikli olan tirsi lezzetli bir tada sahiptir. En çok izgarasi tercih edilir.

Tirsinin Özellikleri

Tirsiler nehir agizlarinda yasarlar. Nehir agizlarini tercih etmelerinin sebebi yumurta dökmek için nehirlere gidiyor olmalaridir. Orta derinlikteki sularda büyük sürüler halinde bulunurlar. Sürüler düzenli ve hizli hareket ederler.

Sardalya ile akrabadir.

Ortalama boyu 30cm’dir. Tirsinin gövdesi yanlardan yassidir ve elips seklindedir. Bu balik tip olarak ringaya benzer. Agzi ufak olan bu baligin gözleri ve kafasi ise büyüktür. Alt çenesi ileriye dogru çikik yapidadir, büyük tirsilerin agizlarinda dis bulunmaz. Solungaç kapaklarinda hafif kabarik çizgiler mevcuttur.

Baligin rengi sirt kisminda koyu mavi yanlarda ise gümüs ve karni beyazdir. En belirgin özellikleri yan kisimlarinda bulunan siyah benekleridir. Dislilerde birden çok benek olurken büyük tirsilerde ise tek benek bulunur.

Tirsi, Sardalya, Hamsi, Ringa ve papalina ile akraba baliklardir. Ünyeliler çok eslilerdem beri Tirsi yemeyi severler en çok izgarasi yapilir çok yagli bir baliktir.