Tarih 30 Ekim 1923
Mustafa Kemal Pasa, Ismet Pasa’yi Kösk’e davet eder. Ülkenin genel durumu hakkinda hazirlattigi asagidaki raporu Ismet Pasa’ya verir.
“Sevgili Pasam,
Cumhuriyet’in ilk basbakani olarak seni düsünüyorum.
Dur, hiç itiraz etme. Niye seni seçtigimi simdi anlayacaksin.
Bizi yine büyük bir savas bekliyor. Durumumuzun bir bölümünü Cephe Komutani ve Lozan bas delegesi olarak elbette biliyorsun. Büyük devletlerin bu sefil duruma bakarak, kisa zamanda pes edecegimizi sandiklarini Lozan dönüsü sen bize anlattin.
Ben sana simdi bildiginden daha da acikli olan genel durumu özetleyecegim.
Bize geri kalmis, borçlu, hastalikli
Bir vatan kaldi.
Dört mevsim kullanilabilir karayollarimiz yok denecek kadar az,
4.000 km. kadar demiryolumuz var ama bir metresi bile bizim degil.
Ülkenin kuzeyini güneyine, batisini dogusuna baglamamiz, vatanin bütünlügünü saglamamiz sart.
Denizciligimiz acinacak durumda.
Köylümüzü topraklandirmali, ihtiyaci olan bir çift öküz ile bir saban vererek çiftçi yapmaliyiz.
Dogudaki asiret, bey, aga, seyh düzeni Cumhuriyet’le de insanlikla da bagdasmaz. Bu durumu düzeltmeli, halki kurtarmaliyiz.
Her yerde tefeciler halki eziyor.
Güya tarim ülkesiyiz ama ekmeklik unumuzun çogunu disaridan getirtiyoruz.
Sigir vebasi
Hayvanciligimizi öldürüyor.
Doktor sayimiz 337, saglik memuru 434, ebe sayisi 136.
Pek az sehirde eczane var, salgin hastaliklar insanlarimizi kiriyor, üç milyon insanimiz trahomlu, sitma, tifüs, verem, frengi, tifo salgin halinde, bit ise ciddi sorun.
Nüfusun yarisi hasta, bebek ölüm orani % 60’i geçiyor. Nüfusun % 80’i kirsal bölgede yasiyor, bunun önemli bölümü göçebe.
Telefon, motor, makine yok, sanayi ürünlerini disaridan aliyoruz, kiremiti bile ithal ediyoruz.
Elektrik yalniz Istanbul ve Izmir’in bazi semtlerinde var.
Düsmanin yaktigi köy sayisi 830
Yanan bina sayisi 114.408.
Ülkeyi neredeyse yeniden kurmamiz gerekiyor.
Yunanistan’dan gelen göçmen sayisi da 400 bini geçecek. Iktisadi hayatimiz da, egitim durumumuz da içler acisi, zorunlu okuma yasindaki çocuklarin ancak dörtte birini okutabiliyoruz.
Halkin egitimi hiç çözülmemis.
Kültür eserleri kaçirilmis, kaçirilmaya devam ediliyor.
Bütçemiz, gelirimiz yetersiz, iktisadi çikmazdan kurtulmak için gelistirdigim bir düsüncem var, bu düsünceyi günü gelince konusuruz. Hedefimiz milli iktisat, bagimsizligin sürekli olmasi için iktisadi bagimsizlik temel ilkemiz olmali, Osmanli bu gerçegi geç fark etti, fark ettigi zaman çok geç kalmisti.
Cumhuriyet’e uygun bir anayasaya gerek var. Bu zor durumdan nasil çikilabilecegini gösteren ne bir örnek var önümüzde, ne de bir deney.
Ama yilmamak, ucuz, geçici çarelerle yetinmemek, halki kurtarmak için sorunlari çözmek, kalkinmak, ilerlemek, milli egemenlige dayali, uygar ve özgür bir toplum olusturmak, yüzyilimizin düzeyine yetismek, kisacasi çagdaslasmak, bu büyük ideali tam olarak basarmak zorundayiz.
Bu ana kadar bu ideali koruyarak geldik. Bundan sonra daha hizli yürümek zorundayiz. Bunun için gerekli yöntemi, yolu birlikte arayip bulacagiz. Yoksul ve esir ülkelere örnek olacagiz.
Kaderin bizim kusagimiza yükledigi kutsal bir görev bu, bu büyük görevin agirligini ve onurunu seninle paylasmak istedim.
Allah yardimcimiz olsun!”
Atatürk ve arkadaslarinin devraldiklari ülke iste böyle perisan durumdaydi.
(Kaynak: Turgut Özakman)
Bu kadar yoklukla,
Cumhuriyetin ilk 10 yilinda
Neler yapildi?
1924: Gölcük’te tersane ünitesi kuruldu; Devlet Demiryollari kuruldu;
Istanbul-Ankara arasinda ilk yolcu uçagi seferi yapildi; Türkiye Is Bankasi kuruldu.
1925: Danistay kuruldu; Türk Hava Kurumu kuruldu; Asar vergisi
kaldirildi; Eskisehir Cer Atölyesi’nde demiryolu malzemesi üretecek üniteler kuruldu; Adana Mensucat Fabrikasi; Türk yapimi ilk planör uçuruldu; seker fabrikalari kurulmasiyla ilgili kanun çikarildi.
1926: Demir çelik sanayinin kurulmasiyla ilgili kanunlar çikarildi; Eskisehir uçak bakim fabrikasi; Alpullu Seker Fabrikasi; Ankara otomatik telefonu isletmeye açildi; Istanbul’da insaat demiri üreten ilk haddehane açildi; Kayseri Uçak ve Motor Fabrikasi; Bakirköy Çimento ve Usak Seker Fabrikasi.
1927: Bünyan Dokuma Fabrikasi; Ankara-Kayseri demiryolu; Istanbul Radyosu yayina basladi; Samsun-Havza-Amasya demiryolu; Bursa
Dokumacilik Fabrikasi açildi.
1928: Anadolu Demiryolu Sirketi yabancilardan satin alindi; Haydarpasa-Eskisehir-Konya ve Yenice-Mersin demiryollari yabancilardan satin alindi; Ankara Çimento Fabrikasi; Halka okuma-yazma ögretmek için Millet Mektepleri açildi ve 8 yilda 3 milyon kisiye temel egitim verildi;
Ankara Numune Hastanesi; Refik Saydam Hifzissihha Enstitüsü; Istanbul Bomonti’de Türk Mensucat Fabrikasi; Ankara-Zile demiryolu, Malatya elektrik santrali, Kütahya-Tavsanli demiryolu, Gaziantep Mensucat Fabrikasi.
1929: Mersin-Adana demiryolu yabancilardan satin alindi; Istanbul-Ankara arasinda telefon konusmalari basladi; Ayancik Kereste Fabrikasi, Trabzon Vizera hidroelektrik santrali; Haydarpasa Limani yabancilardan satin alindi, Kütahya-Emirler, Fevzipasa-Gölbasi demiryolu hizmete açildi.
1930: Ankara-Sivas demiryolu ulasima açildi, kadinlar belediyelerde seçme ve seçilme hakki kazandi, Ankara-Sarkisla demiryolu, Ankara Etnografya Müzesi açildi.
1931: Bursa-Mudanya demiryolu yabancilardan satin alindi, Gölbasi-Malatya demiryolu, on ilde bölge sanat okulu açildi, Çocuk Esirgeme Kurumu kuruldu, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasi kuruldu, Türk Tarih Kurumu kuruldu.
1932: Devlet Sanayi Ofisi kuruldu, Samsun-Sivas demiryolu açildi, Izmir Rihtim Isletmesi yabancilardan satin alindi, Türkiye Milletler Cemiyeti’ne üye oldu.
1933: Eskisehir Seker Fabrikasi, Sümerbank; Adana-Fevzipasa ve Ulukisla-Kayseri demiryolu, Iller Bankasi, Halk Bankasi, Istanbul Üniversitesi, Devlet Hava Yollari, Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü açildi.
Ilk Türk denizaltisi 1939 yilinda, ikincisi 1940’ta Haliç’te denize indirildi.
Istiklal Savasi Gazisi
Yakup Dede’nin anilari
“Askerin üstünü basini görseniz aglardiniz. Agustos ayi. Hava kavurucu sicak, otlar iyice kavrulmus, cayir cayir yaniyor, ayagimiz çiplak, yanan otlari ayagimizla söndürüyor, oraya çöküp düsmana ates ediyoruz.
Sivrihisar’a yakin bir yerde mola verdik, gece gizlice kasabaya gittim, zifiri karanlik, bir evi fener isigi aydinlatiyor, evin kapisini çaldim, kapiyi açip açmamakta tereddüt etti.
“Korkma, ben Mustafa Kemal’in askeriyim, ayagimda ayakkabi yok, parasini vereyim, ayagima giyecek bir seyler ver” dedim. Tesadüf, orasi yemenici dükkâniymis. Bana bir çift yemeni verdi. Sökülünce dikmem için de balmumu iple igne de verdi. Hemen yemeniyi ayagima sardim. O kadar rahat etti ki ayagim, birligime adeta uçarak gittim.”
“Memleketin kiymetini bilin biz bu vatani çok zor sartlarda kurtarip size teslim ettik,” Yakup Dede-Istiklal Savasi Gazisi
Daha önce yayinlanan bu yazi güncellenmistir.
Mustafa Kemal Atatürk’ün
Onbes yilda yaptigi fabrikalar;
Bunlardan bugün çok azi kalmis digerleri, günün teknolojisine uygun hale getirelecegi yerde, çok düsük fiatlarla satilmistir.
1-Ankara Fisek Fabrikasi (1924)
2-Gölcük Tersanesi (1924)
3- Sakir Zümre Fabrikasi (1925)
4-Eskisehir Hava Tamirhanesi (1925)
5-Alpullu Seker Fabrikasi (1926)
7-Usak Seker Fabrikasi(1926)
8-Kirikkale Mühimmat Fabrikasi (1926)
9-Bünyan Dokuma Fabrikasi (1927)
10-Eskisehir Kiremit Fabrikasi (1927)
11-Kirikkale Elektrik Santrali Ve Çelik Fabrikasi (1928)
12- Ankara Çimento Fabrikasi (1928)
13-Ankara Havagazi Fabrikasi (1929)
14-Istanbul Otomobil Montaj Fabrikasi (1929)
15-Kayas Kapsül Fabrikasi (1930)
16-Nuri Killigil Tabanca, Havan Ve Mühimmat Fabrikasi (1930)
17-Kirikkale Elektrik Santrali Ve Çelik Fabrikasi (1931- Genisletildi)
18-Eskisehir Seker Fabrikasi (1934)
19-Turhal Seker Fabrikalari (1934)
20-Konya Eregli Bez Fabrikasi(1934)
21-Bakirköy Bez Fabrikasi (1934)
22-Bursa Süt Fabrikasi (1934)
23-Izmit Pasabahçe Sise Ve Cam Fabrikasi (1934 Temel Atma)
24-Zonguldak Antrasit Fabrikasi (1934 Temel Atma)
25-Zonguldak Kömür Yikama Fabrikasi (1934)
26-Keçiborlu Kükürt Fabrikasi (1934)
27-Isparta Gülyagi Fabrikasi (1934)
28-Ankara, Konya, Eskisehir Ve Sivas Bugday Silolari (1934)
29-Pasabahçe Sise Ve Cam Fabrikasi (1935 - Tamamlandi)
30-Kayseri Bez Fabrikasi (1934 Temel Atma)
31-Nazilli Basma Fabrikasi (1935- Temel Atma)
32-Bursa Merinos Fabrikasi (1935 Temel Atma)
33-Gemlik Suni Ipek Fabrikasi (1935 Temel Atma)
34-Keçiborlu Kükürt Fabrikasi (1935)
35- Ankara Çubuk Baraji (1936)
36-Zonguldak Tas Kömür Fabrikasi (1935)
37-Barut, Tüfek Ve Top Fabrikasi (1936)
38-Nuri Demirag Uçak Fabrikasi (1936- Ilk Türk Uçagi Nud-36 Üretildi)
39-Malatya Sigara Fabrikasi (1936)
40-Bitlis Sigara Fabrikasi (1936)
41-Malatya Bez Fabrikasi (1937 Temel Atma- Bu Fabrika Hariç Bütün Bez Ve Dokuma Fabrikalari Atatürk'ün Sagliginda Açilmistir.)
42-Izmit Kagit Ve Karton Fabrikasi (1934- Temel Atma)
43-Karabük Demir Çelik Fabrikasi (1937- Temel Atma)
44-Divrigi Demir Ocaklari (1938)
45-Izmir Klor Fabrikasi (1938- Temel Atma)
46-Sivas Çimento Fabrikasi (1938-Temel Atma)
