Tarihi bilgilere göre, Islahat Fermani’yla birlikte Memalik-i Osman-i’de büyük bir Medrese açilisi furyasi baslamis ve yurdun birçok yerinde, daha çok dini ve içtimai- sosyal konularin yaninda, bir miktarda matematik ve fen egitimi de veren medreseler açilmistir. Benim kendi memleketim olan Rize ve Artvin vilayetlerinde de açilan medreselerde aile büyüklerimiz den birçok gencin egitim gördükleri ve Osmanli Devlet kademelerinde, devrin Medine Müftülügü’ne kadar uzanan bir çok mevki makama sahip olduklari, daha ileri nesillerinde, o devirlerde yeni açilan modern egitim kurumlari rüstiye –orta okul ve idadi-lise egitimleriyle subaylik, hekimlik vb. gibi egitimlere dahi ulasabildikleri hakkinda, büyüklerim ile ilgili hatiralardan dolayi bilgi sahibiyimdir. Bildigim kadariyla, hatiralarinda yer alan, eski adiyla Vona, günümüzdeki adiyla Persembe Ilçemize bagli Medreseönü beldesinin adi da, o zamanlar burada açilmis olan medreseden ileri gelmektedir.
Bölgemizdeki bu tür egitim kuruluslarindan biride, Ünye Sadullah Bey Medresesidir. Konuyla ilgili kuruluslarin destegi ve bu Medrese’den yetisen Müderris Taslizade Haci Yusuf Efendi’nin, halen günümüzde yasamakta olan yakinlarinin da katkilariyla hazirlanan ve yakin tarihlerde yayinlanan Ünye Sadullah Bey Medresesi’nin tarihini, Medreseye adini veren kurucusu Müderris Sadullah Bey’in ve buradan yetisen ve daha sonra burada egitim veren Taslizade Yusuf Efendinin hayat hikayelerini anlatan eserden aldigimiz bilgilere göre, Tokat kökenli Canikoglu ailesinden Sadullah bey, Ünye’de Süleyman Pasazade isimli bir hayrat kurmus ve bugünkü tarihi Orta Çarsi bölgesinde, Orta Cami, Suluhan, Kefeli han, Çifte Hamam ve Bakircilar Arastasi’nin arkasinda, günümüz Kaledere Ilkögretim Okulu’nun bulundugu yerde, o vakfa ait arazide Ünye Sadullah Bey Medresesi’ni insa ettirmistir. Medresenin bulundugu sokak, halen bile, Medrese Sokak adiyla anilmaktadir.
Sadullah Bey Medresesi’nde basta müderris, müftü ve mutasavvuf Taslizade Haci Yusuf Efendi olmak üzere ünlü alimler, Osmanli devlet kademelerinde önemli görevler almis ünlü hattat Mustafa Rakim Efendi, Arapzade Osman Fehmi Efendi, Kudüs Naibi Mehmet Nuri Efendi, Beyrut Kadisi Mustafa Naif Efendi gibi devlet adamlari yetismistir. Bunlardan en taninmis ve Ünye’de uzun yillar hizmet vermis olan kisi, Taslizade Haci Yusuf Efendi’dir. Babasi Taslizade Feyzullah Efendi, annesi Meryem Hatun’dur. Ailesi Bagdatlilar nami ile anilmaktadir. Aslen Yemen kökenli olup, dedeleri Feyzullah – baba ogul ayni isim.- Efendi’nin 16. Yüzyil sonlarinda, irsad göreviyle Bagdat’a geldigi, oradan Bitlis’e geçtigi ve en son olarakta Ünye’ye yerlestigi, o zamanlarda haylice önemli bir nüfus barindiran Taflancik köyünde bir medrese açtigi bilinmektedir. Yusuf Bahri Efendi, Feyzullah Efendi’nin en büyük ogludur. Dogumu 1839. Yusuf Bahri Efendi ilk tahsilini Ünye Sadullah Bey Medresesi’nde görmüs, daha sonra Istanbul Süleymaniye, Istanbul’da Darül-Hadis Medreseleri olan, basta Süleymaniye, Fatih ve Beyazid Medreselerinde hadis, tefsir, ser-i ve akli ilimleri okumus, devrin büyük alimi, mütefekkiri, mutasavvif ve Nakibendi seyhi olan Ahmed Ziyaüddin Gümüshanevi Hazretleri’nden hadis ve tasavvuf alaninda ilim tahsil ederek, ihtisas yapip, Seyh ül Müderrisin ünvanini almis, daha sonra Seyhinden aldigi icazet ile Ünye’de müderrislik yapmak üzere geri dönmüstür. 1869.
Yusuf Bahri Efendi bugünkü Çamurlu Mahallesi’nde bulunan evine yakin bir yerde bulunan Gemicioglu sokagin ilk kösesinde yaptirdigi mescitte ve halk içerisinde görev yapmis, ögrencileriyle birlikte yasamis, sohbetlerinde Islam’i ve Tasavvuf Yolu’nu anlatmistir.
Haci Yusuf Bahri Efendi’nin, ögrencilik yillarinda, bir vesile ile Padisah II. Abdülhamidle tanismis oldugu, hocalarinin kendisini Sultan’a karsi övmelerinden dolayi, Sultan tarafindan, kendisine ‘hirka’ tabir edilen, siyah uzun bir cübbe hediye edildigi, Ünye’de iki kez müftülük yaptigi, Hacca gittigi, dönüsünde getirdigi bazi kutsal emanetleri ve Sakali Serifi Büyük Cami’de emanete teslim ettigi, Ünye’de bayram namazlarini bu cübbe ile kildirdigi, ögrencilerine karsi gayet sefkatli oldugu, çevresinde itibarli bir kimse oldugu, o devirlerde Ünye’de bolca bulunan gayri Müslim esnaf ve ahaliden de takdir ve anlayis gördügü, kendisinden hayli yasli çok yasli kisilerin dahi kendisine hürmetkâr olduklari, çevre Trabzon ve Samsun gibi uzak komsu vilayetlerden gelen devlet ve ilim adamlarinin, mutlaka kendisini ziyaret ederek hürmet ve iltifat ettikleri, kendisinden söz edilirken, ‘Ünye Evliyasi’ olarak tabir edildigi bilinmektedir. Ölümü. 1922. Türbe Kabri Ünye Çakirtepe mevkiindedir.
Yusuf Bahri Efendinin bölgede yetistirdigi taninmis kisiler arasinda Çatakli Haci Ali Efendi, Akkus ve Niksar bölgesinde Deryaoglu Mehmet Efendi, Fatsa.. ve Ünye-Dizdar-Kabadirek’te müderris Osman efendi, Pencik-Esenceli Haci Ali Efendi, Ünye Naksi dergah alimi Arif Efendi ve Kibris Seyhi Ünyeli Musa Kazim Efendi gibi kisiler sayilabilir.
Yusuf Bahri Efendi’nin tek oglu Feyzullah Bey, Ünye Sadullah Bey Medresesi’nde egitim görmüs ve uzun yillar Ünye’de muallimlik yapmistir. Torunlarindan birçogu Ünye’de yasamis olup, bir kismi halende Ünye’de ikamet etmektedir, yasamaktadir.
Sadullah Bey Medresesi, faal oldugu dönemde haylice genis bir alanda devlet ve ilim görevlerinde bulunmus olan kadrolarda yetistirmistir. Bunlardan, Ünye Sadullah Bey Medresesi müderrisi Taslizade Yazici Mustafa Efendi, Burunucu- Hamidiye Medresesi müderrisi Gazioglu Mehmet Ali Efendi, Kurudere Medresesi müderrisi Enginar oglu Hasan Efendi, Kumru –Fizme müderrisi Abdi Hoca, Kumarli müderrisi Süleyman Efendi, Akkus-Karakus ve Niksar Medresesi müderrisi Deryaoglu Mehmet Efendi, Tekkiraz- Kabadirek Medresesi müderrisi Osman Efendi, Agudere Hatibi, Ahmet Cansiz, Ünye Rüstiyesi mualimi Hasan Efendi, Terme ve Fatsa, Persembe, Medreseönü vb. bir çok ordu medreseleri, Kurna hatibi vb Kadilar, Kudüs kadisi kadi Mehmet Nuri Efendi, kadi Sabri Efendi, kadi Osman Sükrü Efendi, kadi Mustafa Nazif Efendi, Kadizade kadi Mümin Efendi vb. ile daha yakin tarihlerde adlari geçen, Kurtulus Savasina yüzbasi olarak katilan Ordu Müftüsü Gazi Yusuf Ziya Isik, Ünye Müftüsü Mahmut Hamdi Efendi, Niksar, Çarsamba, Terme, Safranbolu müftüleri vb. kisilerin yaninda, Cumhuriyet ile beraber birçok muallim, Agudere hatibi, Kurna Hatibi vb. köy hatibleri ile cami hocalari, Duman Hoca lakapli Erenyurt-Fartul-Dumanli mahallesi camii hocasi Alevi asilli Ali Hoca efendi, çok sayida hafizlar… , Yusuf Bahri Efendi’nin icazetiyle, Peygamberimizin halasi ve Kibris’in manevi sultani Hala Sultanin, Kibris-Larnaka’da bulunan Hala Sultan Tekkesi’ne irsad görevlisi olarak gönderilen Kibris Seyhi Ünyeli Musa Kazim Efendi. ayrica basta ..* olmak üzere, Fatma Hoca Hanim, Bergüzar Hoca Hanim, Hafize Hoca hanim vb. gibi çok sayida hoca hanimlar.. da sayilabilir.
Devirlerinde ve zamanin ihtiyaç hallerinde, millet ve memleketlerine hizmet eylemislerdir. Mevla cümlesine rahmet eylesin. Âmin.
Saygilarimla.
