Çağdaş ve planlı bir kentleşme oluşumunda ortaya çıkan çok katlı binaların ve binalarda kullanılan asansörlerin önemi ve kullanımı her geçen gün artmakta olup, Gün geçtikçe yoğunlaşan asansör kullanımı nedeni ile asansörlerin montajı, bakımı, onarımı, denetimi ve kullanımı her geçen gün önem kazanmaktadır.
Asansörler günümüzde kullanım alanları geniş ulaşım araçları olarak kullanılmakta ve gelişmiş toplumların tamamı için vazgeçilmez olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yoğun talebe rağmen ülkemizde diğer iş kazalarına gösterilen hassasiyet, toplumsal ve bilimsel anlamda ‘Yapı İşlerinde Asansör Güvenliği’ konusuna gösterilmemektedir.
Denetimler artıkça, bir taraftan yeni montaj asansörlerin standartlara uygun kurulması ve mevcut asansörlerin iyileştirilmesi sağlanmaktadır.
Bakınız; Asansörlerde halatın kopması ve kabinin düşmesi gibi bir ihtimal yok denecek kadar azdır. Çünkü emniyet katsayısı asansörlerde o kadar fazla dikkate alınmaktadır ki asansörlerde kullanılan minimum dört halatın birden kopması mümkün görünmemektedir. Hatta emniyet katsayısına göre tek bir halat bile yaklaşık kabin ve karşı ağırlığın en az 4 katı yükü taşıyabilmektedir. Ki minimum 4 halat, bazen asansörün cinsine, taşıma kapasitesine ve kullanım yüksekliğine göre 5 - 6 halat kullanıldığı durumlarda halatların kopup kabinin düşme ihtimali yok denecek kadar azdır.
Türkiye’de her yıl farklı şehirlerde onlarca asansör kazaları yaşanıyor. Bu kazalarda kimi yaralanıyor, kimi hayatını kaybediyor.
Aydın'ın Efeler ilçesinde bulunan Güzelhisar KYK Kız Öğrenci yurdunda yaşanan ve Zeren Ertaş'ın ölümüyle sonuçlanan asansör faciasının ardından, Ordu'nun Fatsa ilçesinde bulunan yurtta da öğrenciler bozulan asansörde kaldı. Hayatını kaybeden kızımıza rahmet, ailesine başsağlığı diliyorum. Yine komşumuz Fatsa’mızdaki öğrenci yurdundaki asansör kazasında can kaybı olmaması tesellimiz olup o anı yaşayan psikolojik olarak rahatsızlık geçiren öğrenci çocuklarımıza da acil şifalar diliyorum.
Sakarya Ünv. Mekatronik Programı mezunu, elektrik ve mekanik periyodik ölçüm uzmanı olarak bitirme tezim Güvenli ve akıllı asansör olması hasabiyle belki birçok kazaları önleyecek olan bilgileri paylaşmak istiyorum.
Asansörler günümüzde kullanım alanları geniş ulaşım araçları olarak kullanılmakta ve gelişmiş toplumların tamamı için vazgeçilmez olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yoğun talebe rağmen ülkemizde diğer iş kazalarına gösterilen hassasiyet, maalesef toplumsal ve bilimsel anlamda ‘Yapı İşlerinde Asansör Güvenliği’ konusuna gösterilmemektedir.
Asansörlerin yolcuların güvenli bir şekilde taşınması işlemini devam ettirebilmeleri için periyodik olarak bakımlarının yapılması ve en az yılda bir kez genel kontrolden geçirilerek revizyon gerekliliklerinin belirlenmesi gerekir. Yetersiz bakım ve kontrol asansör kullanıcı kazalarına neden olabileceği gibi kontrol ve bakım işlemlerine gereken özen ve önemin gösterilmemesi bu işlemler sırasında iş kazalarına da neden olmaktadır.
Bilindiği üzere asansörler çeşitli parça ve bir araya gelmesiyle oluşan mekanik akşamların üzerine kurulmuş bir sistemdir.
Kabin, Karşı ağırlık, Asansör Kuyusu, Makine Dairesi, Asansör kapıları, Kılavuz raylar, Askı elemanı ( Zincir, Halat), Redüktör, Fren mekanizması, Güvenlik tertibatı (Hız kesici regülatör ve sensörler), Tamponlar, Elektrik ve mekanik aksamlar v.b.
Tüm ekipmanlar çok önemli olup en önemlisi Kılavuz raylar, taşıma sistemi halatlar ile fren tertibatları olduğu üzere tüm bu elektrik ve mekanik aksamlar AS.TS standartlarına uygun olmalı ve periyodik bakımları yapılmalı, yaptırılmalıdır.
Günlük hayatta yapılan kısa yolculuklarda asansörlerin önemli bir yeri vardır. Asansörler uzun zamandan beri çalışmaktadırlar ve uzun yıllardır işletim halinde oldukları halde hala en güvenilir yolcu taşıma araçlarından biri olarak kabul edilmektedir.
Bu güven daha çok asansörlerin yapımında ve montajında alınmış güvenlik kurallarına dayanmaktadır. Asansörlerde kullanılmakta olan ve karşılaşılan ve en istenmeyen kaza olan asansörün kontrolsüz hızlanmasına karşı alınmış en büyük önlem “paraşüt fren sistemi tertibatıdır.”
Sürekli hareket halindeki halat ve raylarda sürtünme ile hareketi sağlayan redüktör v.b ile hız sensörleri ve diğer sensörler kısacası Elektrik+ Makine-Motor fren milinin hasar görmesi durumunda fren balataları fonksiyonunu yitirir, kabin düşebilir.
Paraşüt fren sistemi: asansör kabini veya karşı ağırlığı durduran mekanik araçtır.
96/16/AT asansör yönetmeliği kapsamında bulunan EN 81-1 standardına göre; makine-motor tahrikli asansörlerde kullanılan makine-motor fren tertibatının çift milli olması, fren balatalarının birbirinden bağımsız hareket etmesi, bir balatada sorun olsa bile diğer balatanın makineyi durdurabilecek kabiliyete sahip olması beklenmektedir.
KABİN PARAŞÜT FREN MEKANİZMASI Alt veya üst süspansiyona bağlı olan paraşüt kolları ve halat kopması veya farklı nedenlerden dolayı asansörün standart düşme hızını geçtiği zaman devreye girer, asansörü aşağı yukarı yönde rayların üzerine sabitler.
Günlük hayatta birçok yerde karşımıza çıkmakta olan asansörlerin olmazsa olmazı güvenliktir.
Güvenlik denilince insanları tedirgin eden yegâne olay asansörün kontrolsüz şekilde hızlanmasıdır. Bu hızlanma genellikle asansörü taşıyan halatların işlevsiz kalmasıyla veya kopmasıyla asansörün hızla aşağı doğru düşmesiyle meydana gelmektedir. Bu kontrolsüz hızlanma istenmeyen şekilde asansörün taşıdığı yüke zarar gelmesine; insanların yaralanması ve sonuçta mal hasarı veya kaybı olmaktadır.
Asansörlerde halatın kopması ve kabinin düşmesi gibi bir ihtimal yok denecek kadar azdır. Çünkü emniyet katsayısı asansörlerde o kadar fazla dikkate alınmaktadır ki asansörlerde kullanılan minimum dört halatın birden kopması mümkün görünmemektedir. Hatta emniyet katsayısına göre tek bir halat bile yaklaşık kabin ve karşı ağırlığın en az 4 katı yükü taşıyabilmektedir. Ki minimum 4 halat, bazen asansörün cinsine, taşıma kapasitesine ve kullanım yüksekliğine göre 5 - 6 halat kullanıldığı durumlarda halatların kopup kabinin düşme ihtimali yok denecek kadar azdır.
Oldukça dayanıklı bir yapıya sahip olan asansör halatları, aşınma ve yıpranma noktasında bir hayli uzun ömürlü olup elbette bu halatların da nadiren de olsa kopma ihtimalleri vardır. Bu güne kadar yapılan muayene sonuçlarında halatların ortalama yoğun trafikli yerlerde 6-8 ayda normal trafikli yerlerde 12-24 ayda bir yağlanması gerektiğini göstermiştir.
Asansör kazalarının önlenmesi için sistemli bir çalışmaya ihtiyaç vardır. Bazen çok basit ve masrafsız bir önlemin bir insanın yaşamını kurtardığı unutulmamalıdır. Cebinde tornavida ile hiçbir yetki ve sorumluluğu olmadan Asansör Bakımcılıgı yapanların olduğu ülkede kazalar bitmez. Mesleki teknik eğitim görmüş teknik elemanlara yetki verilmelidir.
Paraşüt Fren Sistemleri
Paraşüt fren sistemi asansör kabini veya karşı ağırlığı durduran mekanik araçtır. Nedenine bakılmaksızın, asansörün beyan hızının %15 üzerinde bir değere ulaşırsa regülatör kilitlenir, kilitlenen regülatör paraşüt frenleri tetikleyip çalıştırır. Çalışmakta olan paraşüt frenler ise kılavuz raylara tutunarak kabini durdurur. Fren blokları kabinin altına veya üstüne monte edilebildikleri halde genellikle kabin alt çerçevesine monte edilirler. Fren bloklarında bulunan çeneler kılavuz raylarla aynı eksende olmalıdır. Sistemde iki fren bloğu kullanılır. Fren bloklarında bulunan hareketli çeneler hız regülatöründen tetiklenen bir tahrik mekanizması aracılığı ile aynı anda yani senkronize olarak hareket etmelidir.
Standarda göre, frenler yapı olarak, ya ani etkili ya da kaymalı frenlerdir. Ancak kullanım açısından, ani frenlemeli paraşüt fren sistemleri, bir tamponlama mesafesini kullanması durumunda daha farklı hızlarda kullanılabileceğini belirtmiştir. Böylece uygulamada, ani frenlemeli tampon etkili paraşüt fren sistemi olarak yeni bir tanım getirilmiş ve kullanım alanı 1 m/s ye çıkarılmıştır.
Regülatör
Regülatörler asansörün kabin hızını devamlı kontrol eden, ölçen ve bu ölçülen hızın önceden belirlenmiş beyan hızının belirlenen değerini aştığı halde devreye girerek kabine monte edilmiş paraşüt fren sistemini çalıştıran güvenlik elemanlarıdır. Regülatörler paraşüt fren sistemini kabin beyan hızını % 15 den fazla aştığı durumlarda çalıştırmaktadır. Paraşüt frenler Regülatör tarafından çalıştırıldığında üzerlerinde bulunan potansiyel enerji kılavuz raylara baskı yaparak kabinin istenilen iveme ve mesafede durdurulmasını sağlar. Hız Regülatörü, üst Regülatör ve alt Regülatör ağırlık makarası olarak iki kısımdan oluşur. Üst Regülatör, sisteminin kontrolsüz hızlarında halatın hareketini durdurmak, alt Regülatör ise halatlarda gerekli olan gerginliği sağlamak için kullanılmaktadır.
Kazaların önüne geçmek için en önemli nokta asansörlere verilen renkli güvenlik etiketi. Peki, hangi renk etiket asansörün güvenli olduğunu gösteriyor?
Asansör içindeki etiketler asansörün güvenliği hakkında bilgi veriyor. Eğer içindeki etiket sarı, kırmızıysa güvensiz demektir. Mavi, yeşil ise güvenli bir asansördür, kullanabiliriz. Zaten kazaların çoğu da bu güvensiz asansörlerin kullanılmasından kaynaklanıyor. Sarı ya da kırmızı etiketli asansörler kullanılmamalı. Bakımları yetkili, ehil kişiler tarafından en az ayda bir kez yapılmalıdır.
Musa KIRANLI
KARADENİZ Teknikerler Federasyonu Genel Başkan Yardımcısı
