Bölüm 2
Asansörler günümüzde kullanım alanları geniş ulaşım araçları olarak kullanılmakta ve gelişmiş toplumların tamamı için vazgeçilmez olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yoğun talebe rağmen ülkemizde diğer iş kazalarına gösterilen hassasiyet, toplumsal ve bilimsel anlamda ‘Yapı İşlerinde Asansör Güvenliği’ konusuna gösterilmemektedir.
Peki O zaman akıllara gelen bir soru?
Asansörlerin kaza yapması veya düşmesi durumunda asansör kazlarından kimler sorumlu?
Asansör işletmeye alınmadan önce asansör kuyusunda, makine dairesinde ve/veya asansör kabininde gerçekleşen kazalar iş kazası olarak değerlendirilir ve sorumluluk asansör taahhüt firmasının asansör kuyusunda çalıştığı zaman diliminde asansör taahhüt firmasında, kalan zaman diliminde ise yapı işini gerçekleştiren müteahhit firmadadır.
Türk Medeni Kanunu 684. maddesinde açıklandığı üzere asansör, bir binanın bütünleyici parçası olarak sayılmaktadır. Bu sebeple asansörde meydana gelebilecek ölümlü veya yaralamalı kazalarda, bina sahibinin kusursuz sorumluluğu söz konusu olacaktır. Nitekim Türk Borçlar Kanunu 69. maddesinde, bir binanın sahibinin, binanın yapımındaki bozukluklardan veya bakımındaki eksikliklerden doğan zararı gidermekle yükümlü olduğu düzenlenmiştir. Bina sahipleri için öngörülen bu kusursuz sorumluluk hali, ağır ve geniş bir sorumluluk türüdür. Bina sahiplerinin kusursuz sorumluluğuna dayanarak tazminat talebinde bulunabileceği gibi ayrıca cezai yönden de sorumluluğu bulunan bina sahibine karşı ceza davası da açılabilmektedir. Ceza davasının sonucu tazminat davasında bina sahibinin kusurunun belirlenmesi önemli bir etkendir. Bu nedenle hem hukuk davasının hem de ceza davasının özenle takip edilmesi gerekmektedir.
Asansör İşletme ve Bakım Yönetmeliği’nin 14. Maddesinde bina sorumlusunun yükümlülükleri açıklanmıştır. Yönetmeliğe göre, bina sorumlusu, asansörün güvenli bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere düzenli olarak bakımını ve yılda bir kez periyodik kontrolünü yaptırmaktan, bakım ve periyodik kontrol ücretinin ödenmesinden sorumludur. Bina sorumlusu, asansörle ilgili herhangi bir tehlikeli durumu asansör monte eden firma veya onun yetkili servisine iletmesi ve yetkili servis tarafından müdahale edilene kadar gerekli güvenlik tedbirlerini almakla sorumludur.
Yasal yönetmelik gereği, asansörlerin yılda en az 1 kez periyodik kontrolü yapıldıktan sonra güvensiz olarak tanımlanan asansörlere kırmızı renkli etiket A tipi muayene kuruluşu tarafından yapıştırılmaktadır. Kusurlu asansörlere sarı renkli etiket, hafif kusurlu asansörlere mavi renkli etiket, kusuru bulunmayan uygun asansörlere de yeşil renkli etiket A tipi muayene kuruluşu tarafından yapıştırılmaktadır. Bu etiketler asansörün kullanımına uygunluğu hakkında bilgi vermektedir.
Kazaların önüne geçmek için en önemli nokta asansörlere verilen renkli güvenlik etiketi. Peki, hangi renk etiket asansörün güvenli olduğunu gösteriyor?
Asansör içindeki etiketler asansörün güvenliği hakkında bilgi veriyor. Eğer içindeki etiket sarı, kırmızıysa güvensiz demektir. Mavi, yeşil ise güvenli bir asansördür, kullanabiliriz. Zaten kazaların çoğu da bu güvensiz asansörlerin kullanılmasından kaynaklanıyor. Sarı ya da kırmızı etiketli asansörler kullanılmamalı. Bakımları yetkili, ehil kişiler tarafından en az ayda bir kez yapılmalıdır.
Kırmızı renkli bilgi etiketi yapıştırılan ve güvensiz olarak tanımlanan asansörün kullanımına bina sorumlusu tarafından izin verilmemesi gerekmektedir. Bu asansörün güvenli hale getirilmesi bina sorumlusunca sağlanır. A tipi muayene kuruluşu tarafından tekrar takip kontrolü yapılır. Takip kontrolü neticesinde güvenli hale getirilmediği belirlenen asansör, ilgili idare tarafından mühürlenerek hizmetten men edilir. Güvensiz olarak tanımlanan asansörün güvenli hale getirilmeden çalıştırılmasından doğabilecek can ve mal kaybından bina sorumlusu mesuldür.
Meydana gelen asansör kazalarında, periyodik kontrolü yapılmayan asansörlerden bina sorumlusu yüzde yüz sorumludur. Eğer aylık bakım sözleşmesi varsa asansör bakım şirketinin de ihmal ve kusuru varsa, bina sorumlusu ile birlikte asansör bakım şirketi de sorumlu tutulmaktadır. Yani, asansör kazası yüzünden mağdur olan kişiler veya asansör kazası ölümle sonuçlandıysa ölen kişinin yakınları, başta bina sorumlusu olmak üzere ihmal ve kusuru olan asansör bakım şirketinden maddi ve manevi tazminat talebinde bulunabilmekte; bu kişiler hakkında ceza davası açabilmektedir.
Sonuç olarak;
Çağdaş ve planlı bir kentleşme oluşumunda ortaya çıkan çok katlı binaların ve binalarda kullanılan asansörlerin önemi ve kullanımı her geçen gün artmaktadır.
Gün geçtikçe yoğunlaşan asansör kullanımı nedeni ile asansörlerin montajı, bakımı, onarımı, denetimi ve kullanımı her geçen gün önem kazanmaktadır. Denetimler artıkça, bir taraftan yeni montaj asansörlerin standartlara uygun kurulması ve mevcut asansörlerin iyileştirilmesi sağlanmaktadır.
Asansörlerde halatın kopması ve kabinin düşmesi gibi bir ihtimal yok denecek kadar azdır. Çünkü emniyet katsayısı asansörlerde o kadar fazla dikkate alınmaktadır ki asansörlerde kullanılan minimum dört halatın birden kopması mümkün görünmemektedir. Hatta emniyet katsayısına göre tek bir halat bile yaklaşık kabin ve karşı ağırlığın en az 4 katı yükü taşıyabilmektedir. Ki minimum 4 halat, bazen asansörün cinsine, taşıma kapasitesine ve kullanım yüksekliğine göre 5 - 6 halat kullanıldığı durumlarda halatların kopup kabinin düşme ihtimali yok denecek kadar azdır.
Oldukça dayanıklı bir yapıya sahip olan asansör halatları, aşınma ve yıpranma noktasında bir hayli uzun ömürlü olup elbette bu halatların da nadiren de olsa kopma ihtimalleri vardır. Bu güne kadar yapılan muayene sonuçlarında halatların ortalama yoğun trafikli yerlerde 6-8 ayda normal trafikli yerlerde 12-24 ayda bir yağlanması gerektiğini göstermiştir.
Yeni asansörlerin standartlara uygun kurulması ve mevcut asansörlerin iyileştirilmesi sağlanırken, asansörlerin montajı, bakımı ve onarımını yapacak personellerin tecrübeli ve MYK kapsamında eğitimli olması da gerekmektedir.
Asansörler ciddi bir iş olup montaj, bakım ve onarımlarının her aşamasında gerekli standartlara uyulması, gerekli iş güvenliği önlemlerinin alınması, montaj ve bakım personelinin eğitimli ve tecrübeli olması zorunludur. Aksi taktide kazalara davetiye çıkarılabilmektedir.
Musa KIRANLI
KARADENİZ Teknikerler Federasyonu Genel Başkan Yardımcısı
ORDU Teknikerler Derneği Başkanı
