Rusya Federasyonu Çarlik dönemden itibaren Dogu Anadolu, Balkanlar ve Bogazlar üzerinde tarihi emelleri olan kuzey komsumuzdur. Gerek I.Dünya Savasi gerek II.Dünya Savasi yillarindaki Sovyet Dis Politikasi sicak denizlere inebilme manevralariyla doludur. Yeni Türk Devleti II.Dünya Savasi yillarinda tarafsiz kalmayi basarabilmis, ancak savas sonrasi bu tarafsizligini güvenlik kaygilariyla, ABD lehine bozmustur. Bu yillarda Disisleri Bakanligimiz yazismalarina takilan Ünye’deki bir Sovyet Motoru ilgi çekicidir.
Dönemin Disisleri Bakani Hasan Saka’nin (13 Eylül 1944 den 10 Eylül 1947 tarihine kadar Disisleri Bakanligini yapmistir) Basbakanlik Yüksek Makamina yazdigi 6 Nisan 1946 tarihli yazi söyledir: “1943 yilinda Cumhuriyet Vapuru tarafindan kurtarilarak Ünye Mal Müdürlügüne tevdi edilen bir Rus Motoru sahipsiz mal muamelesine tabi tutularak arttirma ile Ünye Belediye Baskanina satilmis ise de, sonradan milliyeti anlasilmakla is bu satis bozulmus ve motor Sovyet Büyükelçiligi emrine hazir bulundurulmustur. Ancak motorun alicisi bunu aldiktan sonra yaptirdigi tamirata sarf ettigi 775.33 liranin kendisine iadesi için dava açmis ve Ünye Asliye Mahkemesinden bu yolda karar da almistir. Öbür yandan iltica veya sair sekilde yurdumuza gelmis bulunan Sovyet deniz tasitlari 1944 yilinda Sovyet Büyükelçiligi adina tesellüm edildigi halde, söz konusu motor tesellüm edilmemistir.
Bu kerre Maliye Bakanligindan alinan bir yazida keyfiyetin yeniden Sovyet Büyükelçiligine bildirilmesi ve tamirat masraflarinin ödenmesi karsiliginda motoru almalarinin kendilerinden istenmesi telkin olunmaktadir. Iyi niyetle yapilmis masraflarin ödenmesi filhakika hakkaniyete uygun bulunmakta ise de su sirada Sovyet Büyükelçiligi nezdinde bu yolda yapilacak tesebbüsün müspet netice vermesi muhtemel görülmediginden, söz konusu motorun muhafaza edilerek, Sovyet Büyükelçiliginin motoru tesellüm etmek hususunda yeni bir müracaatini beklemek ve isteklerimizi o zaman ileri sürmek üzere tamirat masrafinin tensip buyrularak tertipten ödenmesi tasviplerine iktiran ettigi takdirde gereken direktiflerin verilmesine yüksek müsaadelerini saygilarimla istirham ederim.”
Dönemin Sovyetler Birligi Ankara Büyükelçisi M.Vinogradov idi.4 Nisan 1945’te Disisleri Bakani Hasan Saka tarafindan, Büyükelçilige verilen deklarasyonla, iyi komsuluk ve samimi dostluk vurgusu yapilmisti. Anlasildigi kadariyla Türkiye, II.Dünya Savasi’nin Sovyetler lehine neticelenmesi üzerine bu ülke ile hassas bir dis politika yürütmeye özen göstermistir. Sovyetlerin Bogazlarla ilgili istekleri, Kars ve Ardahan illerimiz üzerindeki hak iddialari Türkiye ve Dünya basininda büyük tepkiyle karsilanmisti. Türkiye Cumhuriyeti tamir edilen Rus motorunun masraflarini ilgili ödenekten karsilamayi dahi taahhüt etmisti. Bu manada Ünye’deki Rus motorunun akibeti, Sovyetlerin konuya gösterecekleri alaka nispetinde olacaktir.
(BCA. Muamelat Genel Müdürlügü/ 250-687-38 sayfa 1-2; Ö. Osman Umar, Ikinci Dünya Savasi Sirasinda Türk Sovyet Iliskileri, Atatürk Arastirma Merkezi Dergisi, Cilt 20, Sayi 59, s.369 - 412,1 Temmuz 2004)
