Eski Hamam

ÜNYE TARİH ARAŞTIRMA GRUBU A. Kabayel, A.D. Varilci

Canik Dergisi 14.04.2020 09:59:20 1975 0
Eski Hamam

Kentlerle özdeslesen hamamlar, kent olusumunda özel bir rol oynar. Eski Hamam Ünye’nin bilinen en eski hamamidir. Kentlesme sürecinde Ünye’ye katkisi tartisilmaz. Sadece bir temizlik mekâni degil, sosyal bir olgudur.

Degerli yazarimiz merhum Sn. Yüksel Sen, Ünye’de hamamlarin ziyafet ve eglence yerleri olduklarini ifade ederken, Terme ve Fatsa’dan Ünye hamamlarina gelindigini anlatir

 

1930’lu yillarda yasanan kuraklik ve 90’li yillarin basinda sehir sebekesine deniz suyu karismasi gibi istisnalari saymazsak Ünye, suyu bol bir kenttir.[1]  Evliya Çelebi Bursa’yi anlatirken “Velhasil Bursa sudan ibarettir,” der. 1640 Yilinda Ünye’yi de ziyaret eden ünlü gezgin, Ünye’de temasa imkâni bulsaydi; “Sözün özü Ünye su demektir!” diye kentimizi tanimlamak durumunda kalacakti. Oysa sadece deniz kiyisinda bulunan bir kaleden, yeniçeri serdari, kale dizdari ve neferlerden söz eder.[2]

 

Ünye’de hamam kaydi içeren en eski kaynak, 1520 tarihli Osmanli Tahrir Defteri’dir.Bu tarihte Ünye’de bir hamam, bir cami, bir kadi oldugu kayitlidir.[3]  Trabzon Vilayeti Salnameleri’nde, 1869’da 4, 1870’te 5, 1871 ile 1904 tarihleri arasinda kalan yillarda yine 4 adet hamam gösterilmektedir. 1902 tarihli Serveti Fünun dergisinde de Ünye’de 4 adet hamam yer almaktadir.

 

Ünye Hamamlari

 

1520 tarihinde kayda geçen bir adet hamamin kaç yil önce insa edildigi ve yerinin neresi oldugu bilinmemektedir. Baska hamamlarin da yapilip yikilmis olabilecegi, hizmet disi kalmasi yahut baska amaçlarla kullanilmasi halinde “hamam” kaydina giremeyecegi ihtimalini göz önünde bulundurmak gerekir.

 

Ünye’de bugün sadece Eski Hamam hizmet vermektedir. Diger iki hamam, Saray Hamami (Yeni Hamam) ve Çifte Hamam harabe halindedir. Derya Hamami olarak bilinen dördüncü hamamin harabesi bile kalmamistir. Besinci hamam, 1870 tarihli Salname’de geçse bile, bilgimiz dâhilinde böyle bir hamam yoktur. Ancak, dört hamam disinda besinci bir hamamdan, Niksar Caddesi’nin basinda Demirköprü Hamami’ndan söz edilmektedir.[4] M. Bahattin Bey'in Resimli Ünye Rehberi'nde (1930) yer alan 'Demirköprü Banyo Mahalli'nden esinlenildigini sandigimiz bu beyan dogru olmasa gerek; çünkü o eserde deniz kiyisinda bulunan iskele-plajindan söz edilmektedir.

 

Ünye Eski Hamami

 

Eski Hamam’i yillarca Soysal ailesi isletmistir. On yil önce ciddi bir onarimdan geçen Eski Hamam, Tokat – Resadiyeli Sn. Sahin Uçar isletmesinde faaliyetini sürdürmektedir. Zemini ve kurnalari mermerle yenilenen, sauna bölümü eklenen hamamin girisinde iki katli giyinme odalari mevcuttur. Yikanma bölümüne giden yolda önce iliklik, sonra göbek tasinin bulundugu orta bölüm yer alir. Orta bölüm yikanma odalarina ve saunaya açilir. Külhana yakin kisimda sicaklik yahut “halvet” odasi yer alir.

 

Tarihsel gelenegin sürdügü hamamda kadinlar saati haftanin üç günü; Sali, Cuma ve Cumartesi günleri, saat 11.00 ile 17.00 arasindadir.

 

Hamamin orijinal aksami incelendiginde; giris kapisi, pencereler, kubbe ve iki ana sütun oldukça eski bir yapi oldugu izlenimi vermektedir. Giris kapisinin iki yaninda ve sütun baslarinda lale motifi bulunmaktadir. Giriste giyinme kabinleri bölümünde açikta iki sütun ve görebildigimiz kadariyla iki de giydirilmis sütun üzerine oturtulan bir kubbe bulunur. Kubbe üzerinde yer alan kule’den bu bölümün kilise olarak insa edildigi, kulenin de çan kulesi oldugu tahmini yaygindir. Bugün hiç biri hayatta olmayan eski Ünyeli büyüklerimiz hamamda gördüklerini ifade etikleri duvar resimleriyle kilise freskleri arasinda benzerlikler kurmaktadir.

 

Hamam yakininda ikamet eden eski fotografçi rahmetli Enver Lüleci Eski Hamam’in kilise oldugu kanisindaydi. Emekli Belediye Zabita amiri Recai Ekinci hamamin kubbesinde renkli kilise resmi (fresk) gördügünü, Kiliç Oteli sahibi Recai Kiliç hamamin sag giris duvarinda benzer resimler bulundugunu söylemislerdir.

 

Eski Hamam eskiden kilise miydi?

 

Temmuz 2001’de Ünye Yerel Tarih Grubu’nun “Çinarin Gölgesinde Cumhuriyet Meydani Sergisi” kapsaminda Eski Hamam’a iliskin bir degerlendirme yer alir. “Meydanin yakininda bulunan hamam, mimari özellikleriyle bir zamanlar kilise yapisi oldugunu açiga vurur.” Denmesine karsin, bu görüsün aksini gösteren verilere ulasilir.

 

1872 Yilinda senetsiz olarak kaydedilen Ünye’nin ilk tapu kayitlarinda bu mekân hamam olarak geçmektedir.

 

18. Yüzyilda Ünye kent merkezinde bulundugu söylenen kilisenin Eski Hamam olduguna dair elimizde somut veri yoktur. Les Armeniens (Ermeniler) adli kitapta Aziz Minas’a adandigi belirtilen Ermeni Kilisesinin 1835’te onarim gördügü belirtilse de, Ünye kent merkezinde bilinen kiliselerin hiç birine uymamaktadir. Eski Hamam ise, bu döneme yakin bir tarihte yapilan ilk Osmanli tapu kayitlarinda hamam olarak görülmektedir.

 

Eski Roma hamami mimarisinde yer alan kubbe üstü kuleleri, daha sonra Türk hamami mimarisinde de kullanilmistir. Bu kuleler, çan kulesi yahut gözetleme kuleleri degildir. Kubbede yer alan ve aydinlatma amaçli kullanilan hamam kuleleri, kubbede camli yuvarlak pencereler gibi gün isigindan yararlanmak, gece de kandil yakmak amaciyla tasarlanmistir. Çan kuleleri, yapinin orta yerinde ve kubbe üstlerinde degil, tipki minare gibi daha saglam bir çikis platformu üzerinde yer alirlar.

 

Hamam yakinindaki eski mezarlik, meydan çalismalari nedeniyle kaldirilirken gayrimüslimlere ait bir mezara rastlanmamistir. Meydana yakin bir kilise ve haziresinin yer almasi bu bakimdan da düsük bir ihtimaldir.[5]

 

Eski Hamamdan kalanlar

 

Kentlerle özdeslesen hamamlar, kent olusumunda özel bir rol oynar. Eski Hamam Ünye’nin bilinen en eski hamamidir. Kentlesme sürecinde Ünye’ye katkisi tartisilmaz. Sadece bir temizlik mekâni degil, sosyal bir olgudur.

 

Degerli yazarimiz Sn. Yüksel Sen, Ünye’de hamamlarin ziyafet ve eglence yerleri olduklarini ifade ederken, Terme ve Fatsa’dan Ünye hamamlarina gelindigini anlatir.

 

Eski Hamam isletmecisi Sn. Sahin Uçar, gelin hamami geleneginin sürdügünü, yilda sekiz on tane gelin hamami düzenlediklerini söyler.

 

Emekli egitimci Sn. Nurdan Yönden, kadinlar cephesinden hamami söyle degerlendirir:

 

“Sosyoekonomik durum  hangi düzeyde olursa  olsun  kasabali ve küçük kentli kadinlarin bahar temizlikleri  yorgunlugunun atildigi, ortadaki göbek tasinin üstüne büyük bir seremoniyle yerlestirilen börekler, dolmalar köfteler yenilirken  mahallenin dedikodusunun yapildigi kadinlar için  belki de tek sosyal  ve de  kahvehanelere  alternatif kurumdu....”

 

Artik annelerimizin simli hamam bohçalari, sünnet hamamlari, hamamda görücüye çikma ve kiz begenmeleri çok eskilerde kalmistir. Annelerimizin pestamalina tutunarak hamama gittigimiz günler, kese ve lifle saglanan temizlik, hamam tasinin bakir tinisi, takunya takirtisi, kadin eglencelerinin curcunasi belleklerdedir. Genç irisi oglanlar için “Babani da alip gelseydin!” serzenisi, sarkici Sinem’in tefi, Hilmiye Abu’nun udu, Mümine teyzenin hem çalip hem söylemesi hâlâ kulaklarda hos bir sedadir.

     

Dip Notlar: 

 

[1] Bkz. Suyun Öyküsü http://www.unyekent.com/konu/48/unyede-suyun-oykusu

ve Kaynaktan Çesmelere Ünye’de Suyun Öyküsü http://www.unyekent.com/konu/24/kaynaktan-cesmelere-unye-8217de-suyun-oykusu

[2] Evliya Çelebi, Seyahatname, s. 261 Morpa Kültür Yay., Ist. 1992

[3] B. Yediyildiz, M.Öz, Ü, Üstün, Ordu Yöresi Tarihinin Kaynaklari III, Canik Livasi’na ait Bölümü, s. 71

[4] Yasar Karaduman, Ünye’nin Hamamlari, Ünyeses web sitesi

[5] Eski Hamamin ne zaman ve ne amaçla insa edildigi, zamanla farkli amaçlarla kullanilip kullanilmadigi basli basina bir sanat tarihi tezi konusudur. Umariz uzmanlar tarafindan fark edilir ve Ünye’nin bu tarihsel mekâni gerçek tarihine kavusur.  

  • Cuma 28.6 ° / 18.1 ° Güneşli
  • Cumartesi 29 ° / 18.4 ° Güneşli
  • Pazar 28.8 ° / 18.7 ° Güneşli
  • BIST 100

    10649,64%0,54
  • DOLAR

    40,48% 0,06
  • EURO

    47,68% 0,03
  • GRAM ALTIN

    4377,06% -0,65
  • Ç. ALTIN

    7008,84% -1,41

Ordu

25.07.2025

  • İMSAK 03:23
  • GÜNEŞ 05:11
  • ÖĞLE 12:40
  • İKİNDİ 16:36
  • AKŞAM 19:59
  • YATSI 21:40
https://www.facebook.com/%C3%9Cnye-Kent-Ofset-106507792092593