“Lozan Antlasmasi” diye gögsü kabararak okudugumuz anlasma, Isviçre’nin Lozan sehrinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Ingiltere, Fransa, Italya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, S.S.C.B ve Yugoslavya tarafindan imzalanmistir. Gözlemci olarak katilan dostumuz Amerika ise bu anlasmayi halen imzalamamistir.
Bu anlasmada Türkiyenin sinirlari çizlmis, Adalar, azinliklar, Bogazlar, Osmanli borçlari, savas tazminati gibi konular görüsülmüs ve karara baglanmistir.
Bu araltirma Lozan anlasmasini bugüne kadar tanimayan müttefikimizden bahsetmektedir.
Mustafa Kemal görüsme için Izmir'i teklif etmisti. Baris antlasmalari tarafsiz bir ülkede yapilmasi gerektiginden bu istegi Itilaf Devletleri kabul etmemis ve Isviçre’deki Lozan kasabasi kararlastirilmistir. Görüsmelere TBMM, Ingiltere, Fransa, Italya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya ve Japonya ve katilmistir. Türkiye’yi temsilen giden heyete Ismet Pasa baskanlik yapmistir. Bogazlarla ilgili görüsmelere SSCB ve Bulgaristan da dahil olmus, ABD ise gözlemci olarak katilmistir.
Görüsmeler 20 Kasim 1922'de baslamistir.
Lozan Baris Antlasmasi'nin Maddeleri
Suriye Sinirlari, 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Antlasmasi ile belirlendigi sekilde kabul edilmistir. Irak sinirinin ileride Ingiltere ve TBMM arasinda yapilacak bir görüsme ile belirlenmesine karar verilmistir. Yunanistan niniri, Mudanya Antlasmasi'nda oldugu gibi kabul edilmis, ancak savas tazminati olarak Yunanistan Karaagaç'i Türkiye'ye birakmistir.
Sovyet Siniri, Gümrü, Moskova ve Kars Antlasmasi ile belirlendigi gibi kalmistir.
Dogu Anadolu'da bir Ermeni Devleti kurulmasindan vazgeçilmistir. Kapitülasyonlar kesin olarak kaldirilmistir. Adalar'dan, Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye,
Oniki Adalar Italyanlar'a, diger adalar ise Yunanistan'a birakilmistir.
Türk Devleti'nin sinirlari içindeki Yabanci okullarin ögrenimini Türk Devleti düzenleyecektir.
Azinliklara verilen ayricaliklar kaldirilmis, tüm azinliklar Türk vatandasi kabul edilmistir. Istanbul'daki Rumlar hariç diger yerlerdeki Rumlar'in Yunanistan'a gönderilmesine, Bati Trakya hariç diger yerlerdeki Türkler'in de Türkiye'ye gönderilmesine karar verilmistir.
Zürih’te bulundugum yillarda çok merak ettigim anlasmasinin yapildigi Lozan sehrini ve binayi görmek firsatim oldu.. Anlasma tek bir binada yapilmamisti. Görüsmeler önce Rivage Palast (Rivage Sarayi)’nda sonra Leman Gölü kiyisindaki (Chateau d'Ouchy) (Usi Satosu) nda yapilmisti.. Görüsmelerin çogu Usi Satosu'nda gerçeklesmis ve önemli kararlar alinmis, antlasma Rumine Sarayi’nda simdi Doga Bilimleri Müzesi olan eski Lozan Üniversitesinde imzalanmisti.
Satoya yaklasip (Simdi otel) duvardaki küçük tabelayi okumaya çalisiyordum, tabelada sizin sandiginiz gibi “Lozan anlasmasi bu binada yapilmistir” yazmiyordu.. Bende öyle beklemistim.
Anlasmanin adi bizim bildigimiz gibi “Lozan Anlasmasi” da degildi. Fransizlar,
(Yakindogu Barisi) veya (Sark isleri konferansi) demislerdir. Tabelada “Yakin Dogu Barisi” yaziyordu.
Lozan’a Yol Göründü
Türkiye Lozan’a nasil gelmisti
Dünyayi hayrete düsüren Sakarya meydan savasi bakin nasil kazanilmisti?
Sakarya savasinda 4000 süvariden olusan süvari gurubunda sadece 118 kiliç vardi, geri kalani ellerinde sopalarla düsmana saldirdilar.
Halk malinin yüzde kirkini orduya verdi. Asker yalinayak subaylar çarikli idi.
Adana’dan Konya’ya gelen besinci tümenin son alayini tasiyan tren odun bittigi için yolda kaldi. Alayin Yunan ordusundan önce Sakarya’ya yetismesi sartti. Önce vagonlarin ahsap duvarlarini sonra vagonlarin tabanlarini sonra cephane sandiklarini yakarak bir demir yigini halinde cepheye geldiler.
Sakarya savasinda 5700 sehit verdik. 17.700 yarali vardi.
Yaralilar Ankara da hastane yetmeyince Çankiri’ya gönderildiler
hem de yaya olarak
Olagan üstü yokluk ve fakirlik içinde verilen destansi bir savastan sonra Lozan yolu göründü.
Biz bu vatandan kolay kolay vazgeçemeyiz.
Sakarya Savasinda Ünyeliler de vardi
Sakarya Meydan Savasi’nda Ünyeliler de vardi. Çocuklugumda bu gazilerden birkaçini tanidim. Atmisli yetmisli yillarda daha sagdilar.
Yaralilar trenle Samsun’a oradan deniz yolu ile Ünye’ye getirildiler. Karadan yol yoktu. Hafif yaralilari sahipleri alarak köylerine götürdüler. Agir yaralilar Ünye’de iki ev hastane haline getirildi ve oralarda tedavileri yapildi. Hayirsever bir Ünyeli Acem Haydar evini hastane olarak verdi.. Bu evlerden biri de Ilk Meçhulasker ilkokulu sonradan Ünye Ortaokulu binasi idi. Hastane olarak kullanilan binayi daha sonra ilkokul yaptilar okulun adini burada hastane iken hayatlarini kaybeden bilinmeyen askerler anisina MEÇHULASKER ilkokulu koydular. Bina otuzlu yillarin ortalarinda Ortaokul oldu ve Meçhulasker ilkokulu biraz asagiya tasindi. Ben ikinci binasinda okudum. Simdi ayni yerde Meçhuasker Ortaokulu var.
Dost sandigimiz düsman..
Lozan'i halen tanimayan tek ülke
Lozan’i o gün ve halen bu günde tanimayan ve anlasmayi imzalamayan tek ülke
müttefikimiz ve dostumuz Amerika’dir.
Birinci Dünya Savasi sirasinda imzalanan Sevr Antlasmasi’na imza atan Amerika, Türkiye Cumhuriyeti’nin bagimsiz bir devlet olarak uluslararasi toplumca kabulünü saglayan Lozan’i tanimayan tek ülkedir. Amerika, Türkiye’nin sinirlarini hâlâ tam olarak tanimis degildir. Lozan Antlasmasini neden imzalamamistir?.
Konu çok uzun ve detaylidir merak edenler bu konuda yazilmis Hulki Cevizoglu’nun “1919'un sifresi Gizli ABD Isgalinin Belge ve Fotograflari” kitabina bakabilirler.
Amerika sok geçirdi..
Ismet Pasa, Lozan’daki salonun kapisina “Amerikalilari istemiyoruz” yazili bir levha astirdi, Amerikali gözlemciler saskina döndü.
New York Times, 23 Kasim 1922 tarihli nüshasinda, Lozan’daki konferans salonu’nun kapisinda “Amerikalilari Istemiyoruz” yazdigini, Amerikali gözlemcilerin ise sok geçirdiklerini bildiriyordu. Yazinin altinda Ismet Inönü’nün imzasi vardi.
Kendilerini dünyanin egemenleri sananlar saskina dönmüslerdi.
Aldiklarimizi tek tek geri veriyoruz
Bir aksam, Ingiliz delegesi Lord Curzon Inönü’ye söyle demisti:
'Aylardir görüsüyoruz. Müzakere üstüne müzakere, anlayis göstermiyorsunuz, sizden memnun degiliz. Ama reddettiklerinizi atmiyoruz, cebimize koyuyoruz. Yarin gelecek bu cebime koyduklarimi çikarip önünüze koyacagiz.'
Yillar sonra zaman zaman gidip kapilarini çaldik, IMF gibi, Ortak Pazar gibi.. O gün ceplerine koyduklarini tek tek çikarip önümüze koyarak o gün alamadiklarini almaya çalisiyorlar.
