Tek bir tanriya iman, ahirete ve ruhun ölmezligine inanma ve yaraticiya kurban sunma gibi temel inanislar, zinâ, hirsizlik, gasp, adam öldürme, yalancilik gibi kötü huylar, Islâm dininde oldugu gibi Türklerin Gök Tanri dininde de vardi.
Geçen sayida Türklerin Anavatanlari olan Orta Asya’da yasadiklari yillarda Müslüman olmadan önceki dinlerinden biraz bahsetmistik. Bugün bu çok karisik olan konuyu kisaca toparlayalim.
Türkler Müslümanliktan tahminen bes bin yil önce yil önce Ortaasya’da ortaya çiktilar. Bazi bilim adamlari bunu Ön Türkler olarak daha gerilere götürürler.
O zamanlar Orta Asya’da birkaç inanis sekli vardi, Çin’e yakin kisimlarda Uygur Türklerinin bazilari Budizm’e inanirlardi. Sibirya’daki Yakut ve Saha Türkleri Samanizm inanç sistemine, bazi Türk Boylari da Gök Tanri dinine inanirlardi.
Gök Tanri ve Samanizm dinini birbirine karistiranlar olmus bir kisim bilim adami Samanizm’i Türklerin ilk dini olarak savunmustur. Bu iki din biri birine çok benzer ve zaman zaman karistirilmistir.
Islam dini ortaya çiktiginda, Tarihleri boyunca birbirinden farkli birçok dinin veya inanç sisteminin etkisi altinda kalan Orta Asya'daki Türk topluluklarinin inandiklari son din, Gök Tanri, Samanizm ve dogayi kutsal sayan bir anlayistan olusmakta idi..
Dünyada o zamanlar var olan inanç sistemlerinin yaninda bir de semavi dinler, yani Allah tarafindan gönderilen kitabi olan Musevilik ve Hristiyanlik gibi dinler vardi.
Türk topluluklari Islamiyet, ile yedinci yüzyilda tanismis ve bu yeni dine geçisleri de ayni yüzyilda baslamis, 300-350 yil sürmüstür. Halen bile Müslümanligi kabul etmemis, Musevi, Hristiyan, Budist, Samanist ve Gök Tanri dininde kalmis Türk topluluklari vardir.
Bunlardan Moldavya’daki Gökoguz (Gagauz) Türkleri Hristiyan, Litvanya’daki Karaim Türkleri Musevi, Sibirya’daki Yakut ve Hakas Türkleri Saman, Tuva Türkleri de Gök Tanri dinlerine mensupturlar. Yani her Türk Müslüman degildir.
Müslüman olmadan önce
Türklerin inanis Sistemleri:
Totemizm
Eski Türk topluluklarinin kutsal kabul edilen bitki veya hayvanlara saygiyi içermektedir. Kurttan türeyis efsanesi, bunun en önemli kanitidir.
Samanizm
Türklerin en önemli inançlardan biri Samanizm’dir. Samanizm bir din olmayip daha çok gizli güçlere inanma biçiminde ortaya çikmistir. Bu inancin temsilcilerine Saman denilmistir.
Dogalar Kültü (Tabiat Kuvvetlerine Inanma)
Eski Türkler; dag, tepe, kaya, irmak, vadi, ay, günes gibi varliklarin birtakim gizli güçleri olduguna inanmislardir..
Atalar Kültü
Eski Türklerde ölen kisilere ve atalara ait hatiralar kutsal sayilmistir. Türkler, ölmüs atalarinin ruhlarinin kendilerini koruduguna inanmislar ve onlar için kurban kesmislerdir. Atalara ve onlarin mezarlarina yapilan saldirilar savas nedeni bile olabilmistir.
Gök Tanri Inanci
Eski Türklerde en yaygin olan inançtir.
Bu inanca göre Gök Tanri; can veren, yasatan ve öldürendir. Ayrica Tanri, insanlara yol gösterir ve onlara hükmederdi. Gök Tanri inancinda, Tanri tektir. Temizlik önemli bir unsurdur. Kurban kesme gelenegi mevcuttur. Gök Tanri inancinda din adamlarina Kam adi verilmistir, Gök Tanri gökte oturur, göge dogru yükselen hersey kutsaldir, ulu agaçlar, yüksek daglar, tepeler kutsaldir
Ölen kisinin ardindan yas tutulur ve ölüler için yug adi verilen cenaze törenleri düzenlenirdi. Bu törenlerde ayrica yug asi denilen ziyafetler verilirdi.
Türkler ölülerini kurgan adi verilen mezarlara gömmüslerdir. Ikinci bir hayatin varligina inanildigi için ölen kisinin degerli esyalari da mezara konulmustur.
Mezarlarin basina dikilen taslara balbal adi verilmistir. Türkler, cennet ve cehennem’in varligina inanmislardir. (Kaynak Kültürel bellek)
Bütün bu benzerlikler Müslümanlikta da oldugu için bu yeni dini daha kolay algilamislardir. Ancak yeni dine eski dinlerindeki aliskanliklarini örf ve adetlerini de beraber getirmislerdir. Bugün bu ilk dinden gelen adetler halen yasamaktadir, biz bunlari Müslümanligin içinde var zannederiz. Islam din adamlar ve Islam dini ise bunlari siddetle reddeder. Bunlar, Türbelere mezarlara gidip dilek dilemek, onlardan bir seyler istemek, bez baglamak, adak adamak, mum yakmak, tahtaya vurmak, nazar, gidenin ardindan su dökmek, kursun dökmek gibi bunlari bu seri içinde ayrica yazacagiz.
Turkhia
Islamiyetten Önce Türkler :
Türk kelimesinin asli 'türümek' fiilinden türetilmis, kisi ve insan anlaminda hece düsmesiyle 'Türk' kelimesi ortaya çikmistir. Türk kelimesi, ayrica, çesitli kaynaklarda; ' töre sahibi, olgu, güçlü, terk edilmis, usta demirci ve deniz kiyisinda oturan adam' anlamlarina da gelmektedir.
Turkhia (Türkiye) tabirini altinci yüzyilda Bizanslilar, Orta Asya Türkleri için kullanmistir. Turkhia Dogu ve Bati Türkiye olmak üzere ikiye ayriliyordu. Dogu Türkiye, Hazarlarin; Bati Türkiye ise Türk asilli Macarlarin ülkesiydi. Memluklarin ilk zamanlarinda, Misir'a da Türkiye deniliyordu. Anadolu'ya Selçuklular zamaninda, on ikinci yüzyildan itibaren Türkiye denilmeye baslandi. Türk adini ilk defa kullanan,(681-745) Göktürk Devleti oldu.
Bilinen en eski Türk kavmi, Çinlilerin Hiong-Nu dedikleri, M.Ö. 3 cü yüzyilin basindan itibaren tarih sahnesinde görülen Hunlardir.
Islamiyetten Önce Türk Devletleri:
Türklerin kurdugu en eski devlet olan Hun Imparatorlugu, Türk kavimlerini toplayip, imparatorluk halinde birlestiren devlet olmustur. Ilk büyük Hun hükümdari ise Teoman Han’dir. (M.Ö. 220). Teoman Han’dan sonra, Hun tahtina oglu Mete Han geçmistir.. (M.Ö. 209-174).
Türk Soyu
Tarihte Türk irki hakkinda çesitli tasvirler yapilmistir. Çin, Latin ve Grek (Yunan) kaynaklarinda Türkler daha çok Mogol tipinde tasvir edilmislerdir. Bunun sebebi Türklerin tarih boyunca en çok temasinin Mogollar'la olmasidir. Mogol kitleleri yillarca Türklerin idaresinde yasamis, göçlere, savaslara Türklerle beraber katilmislardir. Bunun sonucunda bu kaynaklar Türk ile Mogol tipini birbirine karistirmistir.
Son yarim asir içinde yapilan ilmi çalismalar sonucu Türkler'in beyaz ve yeryüzünde mevcut üç büyük irk grubundan 'Europid' adi verilen grubun 'Turanid' tipine mensup bulunduklari anlasilmistir. Türkler'in hakim vasfi beyaz renk, düz burun,degirmi çene,hafif dalgali saç, orta gürlükte sakal ve biyiktir..
Türklerin Islâmi kabul etmeleri,
üç ana sebebe dayanmaktadir.
Türklerin inanç ve yasayislarinin Islâm’a çok yakin olmasidir. Tek bir tanriya iman, ahirete ve ruhun ölmezligine inanma ve yaraticiya kurban sunma gibi temel inanislar Islâm’da da vardi.
Zinâ, hirsizlik, gasp, adam öldürme, yalancilik gibi kötü huylar, Islâm dininde oldugu gibi yasakti.
Islâmiyet’in cihat emri, Türkün savasçi vasfina uygundu. Bu gibi sebeplerle öncelikle Türkistan bölgesinde yasayan Göktürkler arasinda Islâmiyet yayilmaya basladi. Daha kuzeyde ve batida yer alan Müslüman olmayan Türkler, özellikle Türkistan'la ticarî faaliyetleri sirasinda, kendi dillerini konusan irkdaslarinin dinine daha çabuk ve kolaylikla girdiler.
Kaynaklar:
Türk Kültürünün Çaglari
Türk Dünyasi Arastirmalari Vakfi Yayinlari,
Türk Tarih Kurumu
