ÜNYE, TARIHI BIR LIMAN KENTIDIR

Liman kentleri, tarih boyunca kültürel çesitliligin etkilesimini saglamis, ayni zamanda ekonomik aktivitelerin merkezi ve kent gelisiminde önemli bir yere sahip olmustur.

Limanlar, ulastirma zincirinin de önemli bir baglantisi oldugundan, endüstriyel büyümenin ve ticaretin gelismesi açisindan büyük önem arz etmektedir. Limanlarin temeli ise; tarihte ilk iskeleye dayanir.

Ünye kenti, 17. Yüzyildan itibaren önemli bir liman kenti olmustur. Ünye kent kimliginin olusmasinda kültürel çesitlilik ve ticaretin gelismisligi ile ilgili olarak birçok kaynakta bilgiler mevcuttur.

 1652-1659 yillari arasinda Ünye'ye gelen Antakya Patrigi Kitabür Rihle adli eserinde iskeleyle ilgili olarak:  "...XVI. ve XVII. Asirlarda Karadeniz sahillerinde en mühim ticaret iskelesi Inaos (Inavus) denilen Ünye olup, Bogdan, Eflak, Kazak ve Karadeniz havzasi tüccarlari Diyarbakir'dan ham ipek ve sahdiyan,^[1]  Halep'ten dirayi ve mavi fula vesaire getirirler ve bu iskelede  muamele yapardi..." bilgisini vermistir. (Argan, 31) 

 Ünye'de önemli ticaret iskelesi bulunmasi sebebiyle eski tarihlerden itibaren Karadeniz sehirleri arasinda Ünye, ön plana çikmistir.  Bu iskele araciligi ile Dünyaca önemli merkezlerle ticaret iliskileri yapilmistir. (sekil.1)

OSMANLI VAPURLARININ 6. DURAGI ÜNYE…

 1870 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre, Dersaadet’ten hareket eden Kumpanya Vapurlari Trabzon Vilayeti'nin hududu olan Batum'a kadar gidip gelmektedirler. Fevaid-i Osmanli Kumpanya Acentasi vapurlari her Çarsamba günü Dersaadet'ten (Istanbul) hareket ederek Eregli, Amasra, Inebolu, Sinop, Samsun, Ünye, Ordu ve Giresun'a ugrayarak Pazar günü Trabzon’a yolcu indirdikten sonra Rize iskelesine ugrayarak Batum’a kadar gidip gelmektedir. Ünye'de Fevaid-i Osmaniye  Kumpanyasi’na ait Isador isminde acente mevcuttur. (Emiroglu, 157) 

Yukarida bahsedildigi gibi 1870 tarihli Vilayet Salnamesinden de anlasilacagi üzere; Fevaid-i Osmaniye Kumpanya vapurlarinin Dersaadet'den hareket ettikten sonra 6. ugrak yerleri Ünye oldugu için, bu durum kentsel mekanda Döner Çesme Meydani 6. durak olarak ifade edilmektedir.

DÜZENLI VAPUR UGRAYAN ISKELE,  ÜNYE ISKELESI

  1872 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi’nde Fevaid-i Osmaniye Kumpanya Acentasi “Mehmet Kapudan” olarak belirtilmistir. Ünye'de Ali Kapudan Kolagasi isimli liman reisi^[2] bulunmaktadir. (Emiroglu, 155, 173) 1892 tarihli Salname’de ise; düzenli vapur ugrayan iskelelerin Samsun, Ordu ve Ünye iskeleleri (Sekil.7) oldugu belirtilmistir. (Emiroglu, 217)

ÜNYE TERSANESI VE ÜRETIM

        1904 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi’ne göre, Ünye'de yelken gemisi insasina büyük önem verilmekte olup, her sene 20-25 gemi imal edildigi için 200’den fazla gemi bulundugu bilgisi vardir. (Sekil.8, 9) (Emiroglu, 345)

                        Osmanlilarda ihraç veya ithal olunan emtia ve esyanin kaydolundugu daireye “gümrük” denirdi. Ünye Gümrügü, 19. yüzyilin ikinci yarisinda Canik Sancagi’nda Samsun ve Ordu Gümrügü ile birlikte bulunan üç gümrükten biriydi.  Bu gümrüklere tabi olan iskeleler mevcut olup, Fatsa iskelesi Ünye Gümrügü'ne bagliydi. (Yolalici, 127) 

Tablo.1: Samsun ve Mülhakati Gümrüklerin Aylara Ait Gümrük Hasilati (H.1254-1257 gurus olrk) [3]

            Tablo.1'de görüldügü üzere, en fazla gümrük geliri Samsun ve tabi gümrüklerden elde edilmekte olup, sonrasinda Ünye Gümrügü yer almaktaydi. (Yolalici, 127-128) Ayrica gümrüklerden elde edilen gelir olarak, Ünye Gümrügünün geliri Ordu gümrügünden daha fazladir.

1904 tarihli vilayet Salnamesine göre; Ünye'de vapur acentesi,  Rus acente vekili (Parishyan Artin Efendi), Fransiz ve Italya acente vekili (Öksüzyan Tatyos Efendi) bulundugu ve Ünye iskelesine Fransiz, Avusturya, Almanya, Rusya ve Ingiliz vapurlarinin ugradigi bilgileri yer almaktadir. Çarsamba, Fatsa  iskeleleri listede yer almamistir. (Emiroglu, 729, 903)

Ünye iskelesi, 20. yüzyilin basinda bugünkü Isbankasi'nin dogu yönüne tasinmistir ve 1937 yilinda yenilenmistir. Günümüzde Cumhuriyet Meydani'nin dogusunda bulunan betonarme iskele ise, 1956 yilinda Bayindirlik Bakanligi tarafindan yaptirilmistir.^[4]

            Günümüzdeki Ünye Limani'nin temeli 1986 yilinda Rahmetli Turgut Özal tarafindan atilmistir. Akabinde mendirek uzatilmis ve liman olarak kullanilmaya baslanmistir.

TICARI ISKELEDEN ÜNYE PORTA…

Tarihi bir liman kenti olan Ünye’de liman olgusunun temelleri ilk iskeleye dayanir. Dünyada Önemli limanlarda da bu böyledir. Ünye’nin ilk limani diyebilecegimiz ticari iskele, birçok ticari yolun ortasinda bulunmasi nedeniyle topografik olarak sansli bir bölgede yerini almistir.

ÜNYE LIMANI IMAR PLANLARI

2018 yilinda Ünye Limani ilave rihtim amaçli 1/1000 Uygulama imar plani hazirlanmistir. Bu planlamaya konu olan alanda daha önce:

* 10.09.2003 Tarihinde Bayindirlik ve Iskan Bakanliginca onayli liman ve tersane alani,

* 16.06.2005 tarihinde Bayindirlik ve Iskân Bakanliginca onayli rihtim degisikligi Ünye Limani “Ilave Rihtim Alani” Amaçli 1/1.000 Ölçekli Uygulama Imar Plani Açiklama Raporu

* 15 04.04.2006 tarihinde Bayindirlik ve Iskân Bakanliginca onayli ilave rihtim alani

* 31.05.2004 tarihinde Bayindirlik ve Iskân Bakanliginca onayli ek liman yeri

2018 yili imar plani  Ilk planda belirtilen fonksiyonlar; planlama alaninin da içerisinde bulundugu alan kullanimlari aynen devam ederken kuzey kismina ilave olarak liman alani eklenmistir.[5] Günümüzde; yeni Ünye Port için Imar Plani çalismalarinda sona yaklasilmistir. Ünye Port için Imar Plani çalismalari, Ordu Büyüksehir Belediyesi ve Ünye Belediyesi tarafindan yürütülmektedir.

Ünye Port için; ilk etapta Büyüksehir Belediyesi mülkiyetinde olan Ünye Limaninda yükleme bosaltma islemleri yapan ve süresi dolan özel firma ile sözlesme yenilenmedi.

Yükleme- Bosaltma Rihtim Sayisi 4’e Çikiyor

Bu kapsamda limanin 1 tane olan rihtimi 4’e çikarilacak. Halen 6.5 metre derinlige sahip mevcut yükleme-bosaltma rihtiminin yanina 8 metre derinlige sahip ikinci bir rihtim insa ediliyor. Limanin derinligi 10 metreye çikarilacak.

Konteyner Alani ve Ro-Ro, Silo Depoleri Insa Ediliyor

Ünye Port’un ilk ayagi olan 380 dönümlük alanin ilk etapta 80 dönümlük alani doldurulacak. Bu 80 dönümlük alanda konteyner, silo depolari, Ro-Ro alani, dökme yük ve depolama alani insa edilecek.

ÜNYEPORT HAYALI GERÇEK OLUYOR

Bu çalismalarin tamamlanmasinin ardindan, Ünyeport Projesi kapsaminda daha açik alana yaklasik 2500 metre uzunlugunda mendirek insa edilecek. Derinligi 14 metre olacak limanda rihtim sayisi arttirilacak. Ünye, Ordu ve Türkiye’nin prestij projelerinden biri olacak Ünye Konteyner Limani (Ünye Port), tüm Karadeniz Bölgesini etkileyecek ve Türk cumhuriyetlerine hizmet verecek konteyner limani haline getirilecektir.

Ünye Port Için Emegi Geçen; basta Cumhurbaskanimiz Recep Tayyip ERDOGAN olmak üzere, Ak Parti Genel Baskan Vekilimiz Numan KURTULMUS, Ordu Büyüksehir Belediye Baskanimiz Hilmi GÜLER, Ordu Milletvekillerimiz Ergün TASÇI, Senel YEDIYILDIZ ve Metin GÜNDOGDU, Ak Parti Ordu Il Baskanimiz Halit TOMAKIN,  Ordu Valimiz Tuncay SONEL,  Ünye Kaymakamimiz Ümit Hüseyin GÜNEY, Ünye Belediye Baskanimiz Hüseyin TAVLI ve Ünye Ak Parti Ilçe Baskani ve degerli esim Kenan Selim ARGAN’ a tesekkür ederim. 

Ayse Ü. Fidan Argan

Yüksek Mimar

Kaynakça :

ARGAN A. Ü., Ünye Kentsel Sit Alani Koruma Sorunlari ve Çözüm Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Istanbul,  2018

ARGAN Y. Ipek Yolu ve Ünye, Istanbul 2004 s.31, Ziya ofset

EMIROGLU K., Trabzon Vilayeti Salnamesi 1904, Cilt.22, s.863,903 Trabzon Ili ve Ilçeleri Egitim, Kültür ve Sosyal Yardimlasma Vakfi Yayinlari

EMIROGLU K., Trabzon Vilayeti Salnamesi 1872, Cilt.4, s.123, 155, 173, 199, 203 Trabzon Ili ve Ilçeleri Egitim, Kültür ve Sosyal Yardimlasma Vakfi Yayinlari

YOLALICI M.E., XIX. Yüzyilda Canik Sancagi'nin Sosyal ve Ekonomik Yapisi, s.127,128  Türk Tarih Kurumu